مخلوق . زيرا خشنودى و خشم در مخلوق عبارت از حالتى است كه از خارج ذات بر وى عارض مىشود و او را از حالى به حالى مىگرداند ، چون مخلوق ساخته شده و مركبى است كه ذات او مدخل و محل عوارض است به خلاف خداوند جهان كه ذات اقدسش مدخل و محل عوارض نيست ، يگانه‌يى است احدى الذات ( از اجزاء تركيب نشده ) احدى المعنى ( در صفات او اختلاف و تركيبى نيست بلكه صفاتش عين ذاتش مىباشند ) بنابراين خشنودى خدا بمعنى پاداش دادن به عمل نيك ، و خشمش بمعنى كيفر دادن به كار زشت است ، بدون اينكه حالتى بر او عارض شود كه او را تهييج نمايد ، و حالتش را دگرگون سازد ، چه دگرگون شدن حال ، و انقلاب احوال ، از صفات مخلوق ، و ممكن ناتوان ، و نيازمند مىباشد . و خداوند جهان نيرومند و غالب و قاهر است ، به چيزى نيازمند نيست ، بلكه مخلوق به او نيازمند مىباشد و ممكنات را بدون نيازمندى بدانها ابداع و اختراع و ايجاد فرموده است .
تكميل : در نسخه كافى عبارت روايت چنين است " لان المخلوق اجوف " مرحوم " ميرداماد " در اينجا بيانى دارد كه ذكر آن براى توضيح معناى ( اجوف ) مفيد به نظر مىرسد . و آن اين است : " مخلوق " اجوف ( ميان خالى ) مىباشد ، زيرا كه در حكمت ما فوق الطبيعه بر اين مطلب برهان اقامه شده كه هر ممكنى زوج تركيبى است ( از ماهيت ووجود تركيب شده ) و هر مركب مزوج الحقيقه ميان خالى است و از نظر فقر ذاتى درونش تهى و نيازمند به اجزاء است . و چيزى كه حقيقة اجوف و ميان خالى نيست ، همان خداى يگانه است كه به وحدت حقه حقيقيه موصوف است . بنابر اين ( صمد ) كه مقابل اجوف است اختصاص بذات اقدس حق دارد كه از هر جهت يكتا است . پس با استفاده از اين حديث شريف مىتوان معنى كلمه ( صمد ) را در سوره توحيد به وجودى كه جوف ندارد به عبارت ديگر به وجودى كه ذات او مدخل مفهومى از مفهومات و چيزى از چيزها واقع نگردد تفسير كرد " [1] .

[1] - مؤيد تفسير صمد به اين معنى روايتى است كه مرحوم " مجلسى اعلى الله مقامه " در " جلد دوم كتاب بحار الانوار " در باب نفى شريك نقل كرده كه ما يك جمله از آن را براى استشهاد نقل مىكنيم : " قال الباقر ( ع ) و حدثنى ابى زين العابدين ( ع ) عن ابيه الحسين بن على ( ع ) انه قال : " الصمد الذى لا جوف له " ترجمه : امام " باقر ( ع ) " : فرمود پدرم " زين العابدين ( ع ) " از پدرش " حسين بن على " ( ع ) مرا حديث كرد كه " حسين بن على ( ع ) " فرمود صمد كسى است كه جوف ندارد يعنى ميان خالى نيست و مدخلى ندارد .

185