مرغ باشد از مثل هشامى بسيار بعيد به نظر مىرسد كه از پاسخش اظهار عجز كند و از كوفه به مدينه براى ياد گرفتن پاسخ مسأله حركت نمايد .
2 - مقصود از اين پاسخ تقريب قدرت پروردگار به ذهن منكر است به اين بيان كه :
به هيچ وجه شايسته نيست به خدائى كه موجودات بزرگ جهان را در حاسه كوچكتر از عدس منطبع مىنمايد نسبت ناتوانى داده شود . و تصور عجز درباره چنين خدا ، تصور بىجاست ، و هر چيزى كه استعداد استفاده از اين توانائى را داشته باشد در خور استعدادش بهره كافى از آن خواهد يافت ، و عدم تحقق اين موضوع يعنى جا دادن وجودات عينى موجودات در ظرف كوچك ( تخم مرغ ) به نحو حقيقت نه از ناحيه نقص در طرف خداوند است بلكه از ناحيه نقص در طرف مقدور مىباشد ، يعنى موضوع از نظر اجتماع ضدين و نقيضين عقلا ممتنع است و قابل پوشيدن خلعت هستى نيست .
3 - نظر به اينكه فكر سائل كوتاه بوده و استعداد درك حقايق را نداشته بويژه با معاندت و دشمنى با حق نمىشود جواب صريح واقعى را به او داد ، زيرا به محض اينكه گفته شود چنين موضوعى مقدور نيست ، تصور مىكند كه از جهت نقص قدرت است و همين معنى را مدرك و سند ناتوانى حق قرار مىدهد . بدين جهت امام در مقام پاسخ ، نظير مطلب مورد سؤال او را بيان نمود ، زيرا امام مىدانست كه سائل فرق بين وجود عينى ووجود ظلى را نمىدهد و به همين مناسبت قانع به پاسخ مزبور گرديد و اعتراض نكرد . به هر جهت منظور امكان وجود عينى اشياء بزرگ در ظرف كوچك نيست ، چه اين امر غير معقول است . و لذا در پاسخ غير ديصانى حق صريح را بيان فرموده اند چنان كه محدث جليل " صدوق " اعلى الله مقامه در " كتاب توحيد " از " حضرت صادق " ( ع ) روايت كرده كه شيطان از " عيسى بن مريم " سؤال كرد آيا خداى تو قادر است كه زمين را در ميان تخم مرغى جاى دهد ؟ بدون اينكه زمين كوچك يا تخم مرغ بزرگ شود ؟ " عيسى " فرمود : واى بر تو خداوند متصف به ناتوانى نشود و كدام توانائى بالاتر از اين است كه بتواند زمين را كوچك

161