ولى همه افراد يك نوع اند . فتدبر .
24 ) كلمه در جامع بهادرى در وجه ترتيب سيارات آمده است كه " اگر شمس بالاتر يا فروتر بودى به سبب افراط و تفريط حرارت در نشو نماى مواليد ثلاثه فتورى عظيم رو مىداد ، فتبارك الله أحسن الخالقين " . راقم گويد : لذا هنگامى كه شمس شمالى است قمر جنوبى است و بالعكس چه اگر مدارات هر دو در هنگام جنوبى بودن شمس يكى مىبودند يعنى نيرين هر دو جنوب مىبودند به سبب افراط سرما زمين معمور نمىشد ، و همچنين اگر مدارات هر دو در هنگام شمالى بودن شمس يكى مىبود يعنى هر دو شمالى مىبودند به سبب افراط گرما زمين معمور نمىشد ، أما چون هر يك از نيرين متقابل يكديگر در جهت جنوب و شمال در مدار ديگرى قرار مىگيرد سرما و گرما به اعتدال حفظ مىگردد ، و مواليد را نشو و نماى موزون خواهد بود و زمين بدان معمور . و اين معنى را از كريمه " وهو الذى جعل الليل والنهار خلفة لمن أراد أن يذكر أو أراد شكورا " ( الفرقان 63 ) مىتوان استفاده كرد ، بدين بيان كه روزهاى شمالى بودن شمس بجاى شبهاى جنوبى بودن آنست و بالعكس . فافهم .
چنان كه همين معنى را از اختلاف ليل ونهار كريمه " إن في خلق السموات والارض واختلاف الليل والنهار لايات لاولى الالباب " ( آل عمران 191 ) و مانند آن از آيات ديگر نيز مىتوان استفاده كرد .
همين معنى را أعنى قرار گرفتن نيرين در مدارات يكديگر به بيان فوق را صاحب اسفار در فصل يازدهم موقف هشتم الهيات آن بدين عبارت آورده است : " ولما كان القمر نائبا للشمس خليفة لها في النضج والتحليل إذا كان قوى النور جعل مجراه يخالف مجراها في الصيف والشتاء شمالا وجنوبا ، فالشمس تكون في الشتاء جنوبية والقمر شماليا لئلا ينعدم السببان ، وفي الصيف به عكس ذلك لئلا يجتمع المسخنان " ( ج 3 ط 1 رحلى ص 130 )

298