فتنه انگيزانى بودند كه فقط دل به غارت و غنيمت بسته بودند ، و گروهى شكاك كه حق را از باطل بدرستى نمى شناختند ، و عدهء زيادى كه پيرو تعصبهاى قبيله اى بودند و از رؤساى قبائل پيروى مى كردند و كارى با دين نداشتند ، آنگاه شيخ مفيد دربارهء وضع روحى و اجتماعى آنان مىنويسد :
جنگ را ناخوش مى داشتند و طرفدار آسايش و سلامت و خواستار تسليم و سازش بودند .
آغاز شكست سپاه اسلام پس از آنكه امام فرماندهى مقدم سپاه را به عبيدالله بن عباس سپرد ، أو به همراهى سپاه حركت كرد ، تا به ( مسكن ) رسيد و در آنجا اردو زد ، و روياروى سپاه معاويه قرار گرفت ، معاويه طبق شيوهء هميشگى خود براى درهم شكستن روحيهء سپاه از چند راه به تضعيف روحيهء اين گروه كه بعنوان مقدم سپاه امام بودند همت گماشت :
1 - اعزام جاسوسها : نخستين دسيسهء خطرناك معاويه براى ايجاد فساد در سپاه امام اعزام جاسوسان و خبر گذاران بود تا لشكريان را بترسانند و آنان را به سستى و پستى كشانند ، و در اين ماجرا همگى يك سخن را تبليغ كردند ، يعنى : حسن بن على طى نامه هائى معاويه را به صلح دعوت كرده است پس چرا شما خود را به كشتن مى دهيد ، اين دروغ موجى از سراسيمگى و ترس در ميان سپاه را برانگيخت و روح تمرد را در واحدهاى لشكر پديد آورد .
2 - پخش رشوه : معاويه براى تخريب روحيه سپاه ، سرداران سپاه

31