أذان از ديگرى نمود ، در اين صورت اجتزاء به أذان مسموع مىتوان نمود لكن اين مانع از اتيان به أذان و اقامه بنفسه نيست ، بلكه دور نيست اتيان به أذان و اقامه بنفسه و عدم اكتفاء به أذان مسموع أولى از اكتفاء بوده باشد ، مگر نماز منفردى كه داخل در مسجد شد بعد از اتيان أهل جماعت به نماز جماعت و عدم تفرق صفوف ، چنانچه سابق بيان شد .
و اما در جماعت پس خالى از اين نيست يا جماعات متعدده است يا جماعت واحده ، اگر جماعت متعدده بوده باشد باز شبهه‌اى در رجحان تعدد أذان به عدد جماعات نيست ، مگر صورتى كه سابقا بيان شد كه جماعت ثانيه در مسجدى بوده باشد بعد از انقضاى جماعت أولى و عدم تفرق صفوف به تفصيلى كه مفصلا بيان شد ، اينها محل كلام در اين مقام نيست .
بلكه مقصود در اين مقام اين است كه معتبر در هر جماعت أذان واحد است يا تعدد أذان مضر نيست ؟ مىگوييم : اين متصور به چند صورت مىشود :
أول : آن است ده نفر مثلا از أهل جماعت اتيان به أذان مىنمايند ، در اين وقت منعى از اين به نظر نمىرسد ، بلكه مقتضاى عمومات جواز و رجحان است ، بلى چيزى كه هست اين است مىتوان ادعا نمود كه سيره در بلاد اسلام مستقر به خلاف اين شده .
دوم : اتيان به أذان متعدد است لكن به تعاقب ، مثل اينكه مؤذنى اتيان به أذان نمود ، بعد از فراغ از أذان امام حاضر نشد ، در اين صورت اتيان به أذان ثانى و هكذا تا امام حاضر شود مطلقا عيبى ندارد ، به شرط آن كه آتى به أذان ثانى غير از مؤذن أول بوده باشد ، و هكذا أذان ثالث . و اگر مؤذن ثانى و ثالث كسى بوده باشد كه استماع فصول أذان سابق را ننموده باشد أسلم از شبهه خواهد بود .

489