به جانب يمين و يسار ، اگر چه در غير حالت تكبير و شهادتين بوده باشد . و اما التفات به وجه تنها ، پس كراهت آن معلوم نيست .
و از جمله مكروهات در حال اذان ترجيع و تثويب است ، پس در اين دو مقام است :
مقام أول : در بيان ترجيع است . بدان كه علماء اختلاف كرده‌اند در حقيقت ترجيع به پنج قول :
أول : آن است كه ترجيع عبارت است از تكرير تكبير و شهادتين است در أذان ، يعنى علاوه بر چهار تكبير و زايد بر دو شهادتين ، اين قول قول شيخ است در مبسوط [1] و ابن براج است در مهذب [2] .
دوم : آن است كه ترجيع عبارت است از تكرير شهادتين دو مرتبه ديگر ، اين قول خلاف [3] و جامع [4] و تحرير و تذكره و منتهى است .
سوم : آن است كه ترجيع عبارت از تكرير فصل از فصول اذان است ، اين ظاهر مىشود از شيخ شهيد در ذكرى .
چهارم : آن است كه ترجيع عبارت از تكرير شهادتين است جهرا بعد از اتيان به آن اخفاتا ، و اين ظاهر مىشود از صاحب مغرب و صاحب قاموس [5] .
پنجم : آن است كه ترجيع در أذان عبارت از ترديد صوت است در حلق در حين تلفظ به فصول آن ، و اين ظاهر مىشود از صاحب صحاح [6] و صاحب

[1] مبسوط شيخ طوسى ج 1 / 95 .
[2] مهذب ابن براج ج 1 / 89 .
[3] خلاف شيخ ج 1 / 288 .
[4] جامع ابن سعيد ص 71 .
[5] قاموس اللغه ج 3 / 28 .
[6] صحاح اللغه ج 3 / 1218 .

469