بيشتر است از آنچه متفرق شده‌اند . سوم آن است كه باقى از أهل جماعت مساويند با متفرق شده ، ظاهر اين است حكم به سقوط در جميع ثابت است بنابراين پس بقاى بعضى از صفوف كفايت مىكند در حكم به سقوط .
كلامى كه در اين مقام هست اين است آيا مطلق بقاء كفايت مىكند يا معتبر بقاء به جهت اتيان به تعقيب است ؟ ظاهر أول است در صورتى كه باقى از اهل جماعت بسيار بوده باشد به حدى كه عرفا نتوان گفت كه أهل جماعت متفرق شده اند ، و ثانى است در صورتى كه باقى قليل بوده باشند با بقاء آن صادق باشد تفرق أهل جماعت ، وجه اين تفصيل دانسته مىشود از رجوع به مطالع الانوار لكن ظاهر اين است كه مطلق بقاء كفايت ننمايد ، بلكه مراد بقاء به قدر معتاد و متعارف است كه بعد از نماز باقى مىمانند .
و اما هر گاه بعض أهل جماعت يا اكثر از آن باقى ماندند زايد از قدر متعارف مثل اين كه روز عرفه است از أداى عصر فارغ شدند مشغول شدند به دعاء تا غروب يا حوالى غروب ، يا روز نيمه رجب است بعد از فراغ از صلاتين مشغول شدند به عمل استفتاح تا غروب ، يا شبهاى قدر است بعد از فراغ از نماز عشاء مشغول شده‌اند به عبادت ، در اين چند صورت هر گاه داخل در مسجد شود كسى به قصد أداى نماز عصر حوالى غروب ، يا به جهت اتيان به نماز عشاء نزديك به نصف شب ، ظاهر اين است كه حكم به سقوط أذان و اقامه نتوان نمود ، اگر چه صفوف متفرق نشده باشد ، بلكه ظاهر اين است أذان و اقامه در مثل اين صورت ثابت است .
ششم : آنچه مذكور شد كه أذان و اقامه ساقط است در صورتى كه امام آن جماعت مستجمع شرايط اقتداء بوده باشد در نظر اين شخص ظاهر است ، و اما هر گاه چنين نبوده باشد ، خالى از اين نيست اگر آن امام از عامه است قطعا

448