ساقط نبوده باشد ، در اين مقام مباحث چندى هست كه تنبيه بر آن مناسب است :
اول : آن است آنچه مذكور شد كه اذان و اقامه هر دو ساقط هست اين در صورتى است كه نماز جماعت در مسجد بوده باشد ، اما هر گاه در مسجد نبوده ، مثل اين كه نماز جماعت در خانه است يا در صحراء است ، چنانچه در سفر غالبا چنين است ، در اين صورت اگر كسى در آن مكان خواهد اتيان به نماز نموده باشد اذان و اقامه مىبايد بگويد ، اگر چه اتيان به نماز در صف جماعت نمايد .
مگر در صورتى كه اقتدا نمايد به امام جماعت ، مثلا هر گاه كسى در صحراء اتيان به نماز جماعت مىنمايد ، و ديگرى آمد به قصد اين كه اقتداء به همان امام نموده باشد در همان نماز ، وقتى كه ملحق به صف جماعت شد امام از نماز فارغ شده بود ، در اين صورت اين شخص اتيان به أذان و اقامه هر دو مىنمايد ، اگر چه اتيان به همان نماز در بين صفوف جماعت نمايد ، پس حكم به سقوط اذان و اقامه در محلى كه اتيان به جماعت شود در صورتى است جماعت در مساجد بوده باشد ، در غير مساجد چنين نيست .
دوم : آن است حكم به سقوط أذان و اقامه در صورتى است كه صلاتين متحد بوده باشد در نوع و صنف ، پس هر گاه نوع نماز مختلف بوده ، مثل اين كه امام اتيان به نماز ظهر نموده يا مىنمايد ، و اين شخص مىخواهد اتيان عصر نموده باشد ، در اين صورت أذان و اقامه ساقط نيست . و همچنين است حال در نماز مغرب و عشاء يا به عكس آن ، به اين نحو كه امام مشغول به نماز عصر يا عشاء است ، و اين شخص مىخواهد منفردا اتيان به نماز ظهر يا مغرب نمايد ، در اين صورت نيز أذان و اقامه ظاهر اين است كه ساقط نبوده باشد . و همچنين است هر گاه نوع نماز متحد بوده باشد ، لكن مختلف به صنف بوده باشد ، مثل اين كه هر دو نماز ظهر

446