فاصله ، در اين صورت أذان عصر و أذان عشاء ساقط است ، بنابر اين هر گاه اتيان به نافلهء عصر يا به نافلهء مغرب نمايد أذان ساقط نيست ، بلكه هر گاه اتيان به دو ركعت از نافله عصر يا نافله مغرب نمايد ، باز ظاهر اين است كه أذان ساقط نبوده باشد . و اما اتيان به بعض از تعقيبات قصيره مثل تسبيح سيدهء نساء صلوات اللَّه عليها و نحو آنها ، ظاهر اين است كه منافى با صدق جمعى كه مناط در سقوط أذان است نبوده باشد .
چهارم : در صورت استماع أذان غير است . بدان كه اين مسأله متصور به چند صورت مىشود : أول - آن است كسى كه اراده داشت كه اتيان نماز به جماعت نمايد شنيد أذان كسى را كه آن مؤذن أذان به جهت نماز جماعت مىگفت مثل اين كه فرض كنيم مسجد وسيعى هست در آن ائمهء متعدده نماز به جماعت به عمل مىآورند ، يكى از ائمه داخل مسجد شد در حالتى كه مؤذن به جهت نماز جماعت ديگر أذان مىگفت ، خواه مؤذن امام آن جماعت بوده باشد يا غير امام ، و اين امام استماع آن أذان نمود ، در اين صورت ظاهر اين است كه اين امام مستمع أذان اجتزاء به آن مىتواند نمود .
ثانى آن است كه كسى ارادهء جماعتى داشت استماع اذان از منفرد نمود ، در اين صورت نيز ظاهر اين است امام جماعت اجتزاء به استماع آن اذان منفرد مىتوان نمود ، پس شروع به نماز جماعت مىنمايد با عدم اذان .
سوم آن است كه منفرد استماع اذان نمود از مؤذن جماعت .
چهارم آن است كه منفرد استماع اذان از منفرد نمود ، در اين صورت نيز مصلى در اذان اكتفاء به استماع آن اذان مىتواند نمود ، پس در جميع اين چهار صورت كه استماع مريد جماعت اذان جماعت ، و استماع منفرد اذان منفرد ، و استماع مريد جماعت اذان منفرد ، و استماع منفرد اذان جماعت را بوده باشد ، ظاهر اين است كه در جميع اينها اكتفاء در اذان به استماع آن اذان مىتوان

435