توضيح اين اجمال آن است چون كه لازم است در حال سجده هفت عضو بر زمين قرار بگيرد ، و آنها جبهه و دو كف و دو زانو و سرهاى دو انگشت بزرگ دو پا است ، چنانچه به تفصيل در مباحث سجود بيان خواهد شد انشاء اللَّه تعالى مراد در اين مقام آن است آنچه مذكور شد كه مىبايد سجده بر أرض با نبات از أرض بوده باشد اين مختص به محل جبهه است ، اما ساير أعضايى كه مذكور شد چنين نيست ، بلكه آنها اگر چه در حال اختيار بوده باشد بر هر چه واقع شود اگر چه بر روى فرش و حرير و نحو آنها بوده باشد جايز خواهد بود ، اگر چه نجس هم بوده باشد لكن مشروط بر اين كه رطوبتى نداشته باشد كه تعدى نمايد به بدن يا لباس مصلى مجملا عدم وجوب گذاشتن شش عضو مذكور را در حال سجود به أرض و نبات از أرض محل تأمل نيست .
كلامى كه هست در استحباب آن است ، كه آيا رعايت آنچه واجب بود بالاضافه به جبهه مستحب هست بالاضافه به همهء اعضاى سته يا نه ؟ ظاهر جماعتى از أعاظم فقهاء أعلى اللَّه تعالى مقامهم أول است ، پس مستحب خواهد بود كه دو دست و دو زانو و سر دو انگشت دو پا را در حال سجود واقع سازد بر چيزى كه سجده بر آن صحيح بوده باشد .
و كلمات اين بزرگواران اگر چه مطلق است ، لكن ظاهر اين است كه بايد مراد ايشان مرد بوده باشد ، چه در حق زن كشف دو زانو در جميع احوال نماز جايز نيست بلكه ستر آنها لازم است ، و اين منافى حكم به استحباب رعايت وضع آنها است بر ما يصح السجود عليه ، مختار نزد حقير اين است كه استحباب رعايت اين نسبت به دو كف ثابت است ، پس مستحب اين است كه كفها را در حال سجود بگذارد به چيزى كه سجده بر آن صحيح بوده باشد . اما نسبت به دو زانو و دو انگشت دو پا ثابت نيست ، بلكه نسبت به زانو در بعضى از صور رعايت آن مخالف با

421