دقيقه است ، بنابر آنچه تصريح فرموده به آن محقق طوسى قدس اللَّه روحه هشتم درجه جوزا است و بيست و سوم درجه سرطان در أول شمس صاعد خواهد بود و در ثانى هابط و مرجع در اطلاع بر اين كه شمس در أحد جزئين است در حق أغلب ناس تقاويم است .
و اما تشخيص آن كه شمس در آن حين به سمت رأس مكه مرور مىنمايد ، پس به اين طريق است كه تفاوت ما بين طولين كه عبارت از طول مكه و طول بلد بوده باشد ملاحظه شود ، پس اگر طول بلد زايد بر طول مكه بوده باشد آن زايد را حساب نموده به ازاى هر پانزده درجه يك ساعت وضع نموده ، و به ازاى هر درجه چهار دقيقه ، آن وقت ملاحظه ارتفاع شمس نموده همان قدر كه به ازاى زيادتى طول بلد از طول مكه مانده ، كه شمس به نصف نهار بلد برسد ، آن وقت شمس در نصف نهار مكه و به سمت رأس مكه خواهد بود ، و ظل شمس در اين حالت سمت قبله مىباشد .
مثلا هر گاه فرض شود در بلدى كه نصف نهار آن بلد در حين وصول شمس به درجه ثامنه جوزا شش ساعت و نيم بوده باشد و زيادتى طول بلد از طول مكه به قدر نه درجه بوده باشد ، در اين وقت تعيين ارتفاع شمس به اسطرلاب مىنمايد تا نه درجه مانده به نصف النهار بلد برسد ، آن وقت مشخص مىشود كه شمس به دايرهء نصف النهار مكه رسيده ، ظل شمس در اين وقت سمت قبله مىباشد .
و هر گاه فرض شود طول مكه أقل از طول بلد بوده باشد ، مثل آن كه فرض شود طول مكه أقل است از طول بلد به هفت درجه و نيم ، در اين وقت بعد از آن كه شمس به دايرهء نصف النهار بلد برسد به قدر نيم ساعت ، تأمل نموده آن وقت شمس در نصف النهار مكه خواهد بود ، و ظل شمس در اين وقت

292