وقت تعيين مخرج ظل نمايد .
بعد از آن ما بين مدخل و مخرج به خط مستقيم وصل نمايد ، و اين خط وتر خواهد بود به جهت دو قطعهء از دايره ، و خطى كه اخراج مىشود از مركز دايره به حدى كه منصف وتر مذكور و دو قطعه مذكوره از دايره شود آن خط خط نصف النهار خواهد بود ، ميل ظل از اين خط از جانب مغرب به جانب مشرق دليل تحقق زوال است ، و لا محاله اصل اين دايره به اين خط نصف النهار منقسم مىشود به دو قسم متساوى .
بعد از آن از منتصف اين دو قسم خطى اخراج مىشود كه تقاطع نمايد با خط نصف النهار در مركز دايره بر زواياى قائمه ، پس اصل دايره به اين دو خط منقسم مىشود به چهار قسم متساوى ، هر يك ربع دور مىشود ، و اين خط ثانى مسمى به خط مشرق و مغرب است .
بعد از آن كه اين مطلب منقح شد عود مىكنيم به اصل مدعى كه عبارت از استخراج سمت قبله بوده باشد ، پس مىگوييم : در دو قسم از أقسام ثمانيه مذكوره همين استخراج خط نصف النهار كفايت مىكند در استخراج سمت قبلة ، ديگر احتياج به عمل ديگر نيست . آن دو قسم آن است كه بلد مساوى بوده باشد با مكه در طول ، پس در اين حال اگر عرض بلد بيشتر بوده باشد از عرض مكه ، مكه جنوبى بلد خواهد بود ، و سمت قبله نقطهء جنوب خواهد بود . و اگر عرض بلد أقل از عرض مكه بوده باشد مكه شمالى بلد خواهد بود ، و سمت قبله نقطهء شمال خواهد بود . پس هر گاه كسى در أول متوجه نقطه جنوب شد متوجه قبله خواهد بود ، چنانچه كسى در ثانى متوجه نقطهء شمال شد متوجه قبله خواهد بود ، و لكن در شش قسم باقى ديگر همين استخراج خط نصف النهار به تنهايى كفايت نمىكند در استخراج سمت قبله ، بلكه محتاج است به عمل ديگر .

287