مىگوييم يعنى هر گاه به قدر يك ركعت از آخر وقت درك نمود هر دو نماز واجب است ، اين نيز چون در ضيق وقت است ، پس پنج ركعت پنج ركعتى خواهد بود كه مشتمل بر سوره نبوده باشد ، و مقدار ركعتى كه معين است نماز عشاء چهار ركعتى است كه مشتمل بر سوره نبوده باشد ، پس آن فرض كه شده در چنين صورت نماز مغرب و نماز عشا هر دو واجب خواهد بود .
تحقيق در مسأله اين است در حق مختار كه وقت چهار ركعتى كه مختص به نماز عشا است چهار ركعتى است كه دو ركعت با حمد و سوره بوده باشد و دو ركعت بدون سوره ، به اين معنى تأخير نماز عصر و نماز عشا در حق مختار تا اين حد جايز است ، اما تأخير زياده بر اين ظاهر اين است كه جايز نبوده باشد اگر چه كفايت چهار ركعت بدون سوره بكند .
و اما أرباب معاذير ، پس هر گاه به مقدار پنج ركعت بدون سوره از وقت درك نمايند ، ظاهر اين است هر دو نماز واجب بوده باشد ، نظر به ضيق وقت و اطباق فقهاء به عدم وجوب سوره در اين حالت ظاهر است .
مطلب سوم : لازم است قبل از شروع نمودن به نماز تحصيل علم به دخول وقت نماز با امكان علم ، و اما در صورت عدم امكان علم اكتفا به مظنه در دخول وقت جايز است ، پس هر گاه در صورت تمكن از علم اكتفاء به مظنه نمود و شروع به نماز نمود باطل خواهد بود ، خواه مشخص شود كه كل نماز واقع در خارج شده است يا بعضى در خارج وقت شده و بعضى در وقت يا نه ، بلكه نماز باطل است ، اگر چه مشخص شود كه كل نماز واقع در وقت شده باشد .
و اما هر گاه متمكن از تحصيل علم نبوده باشد ، در اين صورت اعتماد به مظنه مىتوان نمود ، و اين منقسم مىشود به دو قسم :
أول : آن است كه متمكن از تحصيل علم در حال نيست ، و همچنين است

273