در تفسير [1] خود اين قول را نسبت به قيل داده بعد از آن كه سحر را تفسير نموده به آخر ليل . و بيضاوى [2] نيز سحر را تفسير به آخر شب نموده ، و اين تفسير اعم از دو تفسير أول است .
و ظاهر اين است كه سحر عبارت از ثلث آخر شب بوده باشد ، پس سحر عبارت از مجموع سدس خامس و سدس آخر ليل خواهد بود [3] ، چنانچه متبادر از اين لفظ در عرف اين معنى است ، و لهذا هر گاه كسى استغفار در اين وقت با عمل ديگر در اين وقت نمايد نمىتوان گفت كه استغفار در سحر ننموده است .
و ظاهر مىشود اين قول از مرحوم علامه در تذكره .
و مؤيد اين مطلب حديث صحيحى است كه اسماعيل بن سعد الاشعرى روايت نموده قال : سألت أبا الحسن الرضا عليه السّلام عن ساعات الوتر قال : أحبها الي الفجر الاول ، و سألته عن أفضل ساعات الليل قال : الثلث الباقي [4] . بنابر آن كه چون سحر أفضل اجزاى ليل است ، و اين حديث دلالت دارد بر اين كه أفضل ساعات شب ثلث آخر شب است ، پس سحر عبارت از ثلث آخر شب خواهد بود .
و قول أول مضايقه نداريم كه گفته شود معنى لغوى سحر همان بوده باشد كه تفسير نموده‌اند ، لكن سحر در عرف أعم از اين قدر است جزما ، چگونه چنين نبوده باشد و حال آن كه مىتوان ادعا نمود اين قدر كه مدلول عليه به اين تفسير

[1] تفسير فخر رازى ج 29 / 58 .
[2] تفسير بيضاوى ج 2 / 481 .
[3] سحر آنچه از تمام كلمات لغويين استفاده مىشود تعيين ثلث آخر كه تمام سدسين أخيرين باشد استفاده نمىشود ، پس بهتر آن است كه آخر عرفى شب باشد ، چنانچه جمعى تفسير به آخر شب كرده‌اند ، و سدس آخر قطعا سحر است - ا س د .
[4] وسائل الشيعه ج 3 / 197 ، ح 4 .

258