اى بىانصاف آخر تامل كن و انصاف بده اين يك جزء از جزئيات نعمت خداوند عالم است جل شأنه در تو كه مقاومت كرد با هر چه در عالم است بلكه علاوه آمد ، دانستى كه اگر چشم نداشته باشد قاطبهء ناس جمع شوند صرف مجموع خزانه عالم نمايند چارهء اين امر نمىتوانند نمود ، پس اين فايق بر همه آمد .
بدان كه آنچه مذكور شد اختصاص به چشم ندارد ، گوش و دماغ و دهن و لسان و دست و پا ، بلكه يك انگشت بلكه يك ناخن هر يك را به خصوصه كه ملاحظه مىنمايى چنين است كه مذكور شد . بعد از آن كه عارف به همه اينها كه مذكور شد و غير اينها ، به نظر معرفت و انصاف كه ملاحظه نمود كى طاقت دارد كه قيام و اقدام به شكر اينها نمايد ، و همچنين است نعم خارجه از مآكل و مشارب و ملابس هر يك را كه ملاحظه مىنمايى جارى است در هر يك آنچه در خصوص چشم مذكور شد .
پس هر گاه فرض كنى طبيعت گندم را معدوم شود ، هر گاه جميع عالم جمع شوند و بذل ما في الكون نمايند و بخواهند گندمى ايجاد نمايند محال است . و همچنين است ساير مأكولات و ملبوسات و غيرهما . آخر تأمل كن قطرهء نطفهء منى كه از صلب پدر در رحم مادر قرار گرفت به صنع و قدرت كه اين خلقت غريب و صنعت عجيب به ظهور رسيد ، كه قاطبهء عقلاء از درك حقيقت آن متحير و سرگردانند ، و به بين هر جزيى از جزئيات آن حقى است ، هر گاه كسى مالك باشد هر چه را كه در عالم بوده باشد و بذل نمايد در مقابل شكر يك چشم كه خداوند عالم عطا فرموده از عهد شكر آن بر نيامده خواهد بود ، تا برسيم به چشم ديگر و گوش و دماغ و دهن و زبان و ساير أعضاء و جوارح .
هر گاه يكى از ابناى دنيا احسانى به كسى نمايد ، و اين شخص اگر آدم

237