كه مذكور شد ، يعنى قوله عليه السّلام « الهي كم من موبقة » الى آخره . و همچنين كلام سيد الساجدين عليه آلاف التحية من رب العالمين « و لو أنك يا الهي عذبتني به عذاب الخلائق أجمعين » الى آخره .
و عارف در مقام غايت توجه و مناجات بعد از آن كه به مرتبه شهود رسيد كه كاشف از آن كلام مفخر نظام سيد أولياء است كه فرموده « لو كشف الغطاء ما ازددت يقينا » خلاف أدبى كه در وقت ديگر از او صادر شده ، اگر چه در واقع و نفس الامر جزيى بوده باشد ، بلكه موجب مؤاخذه في الواقع نبوده باشد ، در حال توجه تمام به معبود در مقام اعتراف در نظر و اعتقاد او أعظم كباير مىآيد ، به مقتضاى آن اعتقاد ناله و زارى و توبه و انابه و بىقرارى و اعتراف به عظم آن مىنمايد .
وجه دوم : از وجوهى كه باعث أنبياء و أولياء است بر جزع و فزع و بى قرارى ، و داعى ايشان است بر اعتراف بر جرائم و معاصى مقام شكر است .
توضيح اين مطلب مقتضى اين است كه گفته شود : بدان حقوق و نعم منعم متعال بر عباد اجل از اين است كه توان احصا نمود ، لكن من باب التنبيه اشاره به بعضى از آن مىنماييم تا حقيقت حال مشخص شود . مىگوييم : از جمله حقوق الهى جل شأنه بر هر فردى از افراد عباد چشم است ، اگر خواهى كه قدر و منزلت اين نعمت عظيم را دانسته باشى چنين فرض كن ، كه طفلى از مادر متولد شد بىچشم ، تأمل كن و فكر كن به بين كه هر گاه سلاطين دوران و متمولين عالم ، و أرباب علم و كمال از فقهاء و حكماء و أطباء و غيرهم ، و قاطبه ارباب حرف و صنايع جمع شوند بذل ما في اليد كنند چارهء اين امر را نتوانند نمود ، بلكه مقطوع به است كه در نزد هر ذى فطنى كه هر گاه قاطبه ناس جمع شوند ، و مالك جميع خزائن عالم بوده باشند صرف نمايند ، چاره اين امر را نمىتوانند نمود .

236