و آن كه اعقل عبيد است در ايستادن آنچه أقرب به احترام است اختيار مىنمايد ، خصوصا در صورتى كه مطلع باشد كه مولى ملتفت به سمت او خواهد شد و به همه اين دقايق بر خواهد خورد ، و همچنين در وضع قدمها و دستها .
و أقرب أحوال لسان به ادب آن است كه در حال تكلم خاضع بوده ، با نهايت تأنى و التفات ، و اجتناب نمايد از رفع صوت به غير طريق متعارف . و وظيفهء چشم و قوهء باصره آن است كه منصوب بسوى مولى بوده به وجهى كه أنسب به حياء باشد . و وظيفه گوش و قوهء سامعه آن است كه متوجه دارد به سمت مولى ، كه اگر خطابى از مولا صادر شود به مقتضاى آن معمول شده باشد .
و درك اين دقايق مختلف مىشود به ضعف قوه عاقله و قوت آن ، آن كه أعقل است درك او به حسن رعايت محاسن و قبح ترك آنها زيادتر است از آن كه عقل او كمتر است ، و اينها با علم به حضور مولى است ، گاه است اتفاق مىافتد مولى حاضر است و بنده مطلقا علم به حضور او ندارد ، اعمالى كه ملايم با حضور مولى نبوده از او صادر مىشود ، بعد مطلع بر حضور مولى و اطلاع او به آنچه از او صادر شده مىشود . يا آن كه عالم به حضور مولى بود لكن غفلت چنين عملى كه ملايم با حضور مولى نبوده از او صادر شد ، يا متعمدا صادر شد به سبب حدوث بعضى دواعى ، گاه است بى خود مىشود نزع لباس از خود مىكند به حدى كه منكشف العوره مىشود در حضور مولى ، وقتى به حال آمد مطلع مىشود بر آنچه در حال بىخودى از او صادر شده .
در جميع اين مراتب به بين آن كس كه عقل دارد در مقام ديگر چه قدر محمول آلام خجلت و انفعال مىشود ، گاه است به جايى مىرسد كه راضى به موت خود مىشود ، به اين سبب كه ديگر نظر او به مولى نيفتد . و تشكيكى در اين مراتب نيست در حق عبيد نسبت به موالى مجازيه .

231