در هيچ يك از عبادات مذكوره نيست .
توضيح مرام مقتضى اين است كه گفته شود : نماز مركب است از أفعال و أقوال چندى ، كه حكمت بالغه الهيه مقتضى تركيب آن شده ، به كيفيت مخصوصه در هر يك از أفعال و أقوال ، حكم چندى و فضيلت و ثواب به حدى است ، كه اطلاع بر آن كاشف از حقيقت حال است ، كه أفضليت أصل صلاة بوده باشد نسبت به ساير عبادات :
أول : از آن أفعال قيام يعنى ايستادن است ، حكمت ظاهر در آن اين است كه بنده ذليل ملتفت شود كه در خدمت چنين سلطانى ايستاده است ، كه أعظم سلاطين جهان را كه ملاحظه مىكنى به آن سطوت كه قاطبه عساكر و امراء و وزراء و رعايا از خوف سطوت او در اضطراب و ارتعاش مىباشند ، در جنب سلطنت و سطوت إله جل شأنه مقهور و مضمحل مىباشد .
سلطان به اين اقتدار كه از سطوت او رعب در قلوب قاطبهء أهل مملكت او مستولى شده ، ملاحظه كن به بين كه هر گاه حيوان ضعيفى مثل وزغ [1] يا عقربى متوجه او شود ، چگونه آثار خوف و اضطراب از آن مشاهده مىشود ، خصوصا هر گاه چنين چيزى در شب لا سيما در ظلمت شب اتفاق أفتد .
مجملا حكمت در اعتبار قيام در نماز آن است كه ملتفت اين شود كه اين قيام در خدمت كيست ؟ و از براى چه چيز است ؟
در حديث معتبر وارد است : وقتى كه بندهء مؤمن ايستاد به جهت نماز ، ملكى از جانب خداوند عالم بر او موكل مىشود ، مقام آن ملك بالاى سر آن مصلى است ، ندا مىكند به او كه اى نماز كننده اگر مىدانستى كه كيست كه نظر به تو مىكند ، و كيست كه تو در بندگى و اطاعت او ايستادهء هرگز از مقام عبادت

[1] وزغ بمعنى قرباغه است .

18