ظاهر اين است كه وجوب صوم ثابت بوده باشد ، خواه نوم او بعد از اتيان به نماز مغرب بوده باشد يا قبل از اتيان به هر دو نماز ، لكن ظاهر اين است كه وجوب صوم مختص بوده باشد به صورتى كه انشاء نوم نموده باشد بعد از دخول ليل و انقضاى زمانى كه وسعت هر دو نماز را داشته باشد .
و اما هر گاه چنين نبوده مثل اين كه قبل از تحقق غروب خوابيد و بيدار نشد مگر بعد از انتصاف ليل ، ظاهر اين است كه صوم واجب نبوده باشد .
و همچنين است هر گاه خوابيد بعد از تحقق غروب ، لكن قبل از انقضاى زمانى كه وسعت هر دو نماز را داشته باشد .
بدان كه مفروض در نص و كلام أصحاب آن است كه بيدار شود بعد از نصف شب و قبل از فجر . پس هر گاه فرض شود خوابيد و بيدار نشد مگر بعد از طلوع صبح ظاهر اين است در اين وقت نيز روزه واجب بوده باشد .
و همچنين محل سؤال در حديث [1] معتبرى كه مستند حكم دو مسأله است ، اگر چه مرد است لكن فرقى در اين باب ما بين مرد و زن نمىباشد ، پس هر گاه زن قبل از نماز عشاء خوابيد و بيدار نشد مگر بعد از انتصاف ليل ، روزه آن روز بر آن نيز واجب خواهد بود .
و آنچه مذكور شد در صورتى بود كه اخلال به نماز عشاء شده باشد در وقت آن به جهت نوم . و اما هر گاه اخلال به آن شده باشد به سبب اغماء يا سهو يا به سبب مستى يا متعمدا ترك نماز كرده باشد ، آيا در اين صورت روزه آن روز بر آن شخص واجب خواهد بود يا نه ؟
مىگوييم : اما اغماء پس بىاشكال مىتوان گفت كه روزه بر مغمى عليه واجب نبوده باشد ، لكن اين در صورتى است كه اغماء به اختيار خود اين شخص

[1] فروع كافى ج 3 / 295 ح 11 .

163