مجملا مراد از منافيات مروت ارتكاب امورى است كه نزد عقلا محسوب و معدود از معايب است . و مقتضاى مقابله به محرمات اين است كه منافيات مروت از جمله امور محرمه نبوده باشد ، لكن دال بر خست [1] نفس و دنائت فاعل و عيب او باشد در نظر عقلا . و اعتبار چنين چيزى در عدالت مشهور ما بين فقهاء است ، بلكه مصرح به بر خلاف آن قبل از صاحب مدارك معلوم نيست .
و اما طريق معرفت عدالت پس چند امر است :
أول : اختبار است يعنى معاشرت ، يعنى به سبب معاشرت ظاهر مىشود كه نفس فلان شخص چنين است ، يعنى متصف به حالتى است كه اگر مخلى شود بين او و معصيت - يعنى هيچ عايقى و مانعى نبوده باشد - آن حالت مانع شود از ارتكاب آن معصيت .
تحقق چنين حالت كه مدلول عليه است به معاشرت مختلف مىشود به شدت و ضعف ، تابع زمان معاشرت است به طول و قصر ، گاه است معاشرت به جايى مىرسد كه موجب قطع به تحقق اين حالت مىشود ، و گاه است موجب مظنه مىشود . و ظاهر اين است اكتفا به مظنه مىتوان نمود ، پس قطع به تحقق حالت مذكوره ضرور نيست .
دوم : تزكيه و تعديل است ، يعنى دو نفر عادل شخص مجهول الحال را تعديل مىنمايند ، يعنى مىگويند فلان شخص عادل است ، پس هر گاه قول اين دو نفر عادل مفيد قطع يا ظن به عدالت آن شخص شود ، آن شخص نزد اين شخص محكوم به عدالت خواهد بود .
اعتماد به اين شخص در جميع امورى كه توقف بر عدالت دارد مىتوان

[1] خست : فرومايگى و پستى .

147