كفايت مىكند در حكم به عدم جواز اعتماد .
پس از جميع آنچه مذكور شد مشخص مىشود آنچه را كه مرحوم مغفور السيد السند السيد نعمة اللَّه اختيار نموده است از قول به جواز تقليد أموات قولى است بين الضعف ظاهر البطلان .
كفايت مىكند در فساد و بطلان آن عدم ظهور چنين قولى در ميان علماء شيعه ، بلكه مفصلا دانسته شد كه أعاظم علماء شيعه تصريح فرموده‌اند كه چنين قولى در ميان علماء شيعه نبوده ، و قائل به آن منحصر است در علماء عامه ، همين قدر كفايت مىكند در توهين قول مذكور و تضعيف آن ، و اللَّه الموفق للاصابة الى الحق و الصواب ، و الاجتناب عن الخطأ و الزلل و سوء المآب .
به علاوه آن همه مىگوييم : كه دلالت مىكند بر بطلان اين قول و تعين تقليد مجتهد حى حديث صحيحى كه شيخ صدوق در كتاب علل الشرايع روايت نموده از حسن بن محبوب عن يعقوب السراج قال : قلت لابي عبد اللَّه عليه السّلام :
تبقى الارض بلا عالم حي ظاهر يفزع اليه الناس في حلالهم و حرامهم ؟ فقال :
اذا لا يعبد اللَّه يا أبا يوسف [1] .
وجه دلالت آن است كه مدلول عليه به حديث مذكور آن است كه موقوف عليه تحقق عبادت معبود آن است كه رجوع شود در مسائل از عبادات به شخص عالم به حلال و حرام كه زنده باشد ، پس در صورت عدم وجود شخص عالم زنده عبادت متحقق نخواهد بود ، و هو المطلوب .
مجملا تشكيكى در ضعف قول مذكور نيست ، كلامى كه در اين مقام هست اين است كه آيا منع مختص است به تقليد ابتدايى ؟ بنابراين هر گاه در حالت حيات مجتهدى كسى كه عمل به قول آن مجتهد نموده بعدا فوت شد ، بنابراين

[1] علل الشرايع شيخ صدوق ص 295 ح 3 .

113