( هر كه از ما جدا شود وادى برهوت جاى او است ، و هر كه به ما بپيوندد به باغهاى بهشت و نوجوانان خدمتكار بهشتى دست خواهد يافت ) . [1] بايد ديد كه آيا مراد از ستارگان و در و يا قوت و مرجان در اين اشعار همين ظواهر آنهاست يا آن كه در پس آن حكمت و علم و معرفتى ديگر نهفته است ؟
چرا كه غواص درياى علوم اهل بيت عليهم السلام به انواعى از معرفت دست مى يابد كه با ياقوت و در و مرجان و ساير چيزهايى كه پسند عوام است و با شنيدن نام آنها چشمهاشان برق مى زند قابل قياس نيست ، بلكه خواص و بزرگان چيزهايى بالاتر از اينها درك مى كنند و مى دانند كه به كار بردن اين الفاظ به جهت آن است كه بيان گنجايش و توان كشف حقايق آنها را ندارد ، و البته اين با ظاهر آنها هم منافات ندارد . از همين رو اين بحث را با نقل سخن چند تن از عالمان بزرگ خاتمه مى دهيم .
كوثر در سخن بزرگان دين 1 - حكيم مشهور شيرازى مولى صدرا رحمه الله گويد : يكى از عالمان گفته است :
كوثر صورتش صورت آب و حقيقتش حقيقت علم است . نمى گويم مراد از اين امثال وارده در قرآن فقط معانى باطنى عقلى آنهاست بدون آن كه صور محسوس آنها تحقق داشته باشد ، آن گونه كه باطنيان گويند . هرگز چنين منظورى ندارم ، بلكه گويم : مراد از آنها عبور از مظاهر ظاهرى به محتويات باطنى ، و از صورت به معانى آنهاست ، زيرا قرآن را ظاهر و باطنى و تأويل و تفسيرى هست .
آن گاه چون علم تشبيه به آب شده است از اين تشبيه بر مى آيد كه اقسام علوم هم مانند اقسام آب است ، مانند تشبيه علوم حقه خالى از شك و شبهه ها به آب

[1] - بحار الانوار 47 / 26 .

606