برخى از مسلمانان قصد ارتداد نمودند نه همه آنان . پاسخ آن است كه سببيت نزول آيه در اين مورد مانع تصريح آن به وقوع بازگشت از دين پس از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم نيست ، چنان كه اين تصريح از ترديد در آيه ميان مردن يا كشته شدن فهميده مى شود . [1] اميرمؤمنان عليه السلام نيز به روايت ابن عباس همين برداشت را داشت كه در زمان حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم مى فرمود : ( خداوند مى فرمايد : ( اگر او بميرد يا كشته شود شما عقب گرد مى كنيد و به گذشته خويش باز مى گرديد ) ؟ به خدا سوگند ، ما هرگز به گذشته باز نمىگرديم پس از آن كه خداوند ما را هدايت كرده است ، [2] به خدا سوگند اگر او بميرد يا كشته شود من بر همان اساسى كه او جنگيده مى جنگم تا بميرم ، به خدا سوگند كه من برادر ، ولى ، پسر عمو و وارث علم او هستم ، پس چه كسى از من به او سزاوارتر است ) ؟ [3] اما دليل سنت ، ما در اين زمينه بر حسب عادت خود تنها احاديث خود اهل سنت را ذكر مى كنيم تا حجت بر آنان باشد . برخى از آن روايات مانند همين آيه شريفه دلالت بر ارتداد امت پس از وفات پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دارد مانند روايات حوض ، و برخى از آنها تصريح به ارتداد همه امت جز عده اى اندك دارد مانند روايت بخارى ( كه در ص 192 گذشت ) كه اين روايت دلالت دارد بر ارتداد همه صحابه مگر تنى چند كه در اندكى تعداد مانند شتران بى صاحب و رها شده اند . و

[1] - يعنى آيه اشاره به اين دارد كه اگر محمد صلى الله عليه و آله و سلم بميرد يا كشته شود شما از دين باز مى گرديد . در جنگ احد شبهه كشته شدن آن حضرت بود لذا گروهى از دين برگشتند ، و پس از وفات آن حضرت يقين به مرگ وى پيدا شد لذا عموما از دين دست كشيدند . ( م )
[2] - اين سخن مربوط به گروهى است كه منظور حضرت بوده است نه شخص خودشان ، زيرا حضرتش هيچ گاه در گمراهى به سر نمى برده تا بخواهد به آن دوران بازگشت داشته باشد . ( م )
[3] - مستدرك حاكم 3 / 126 ، باب معرفت صحابه .

587