نظر ما با نظر مخالفان فرق دارد ، و در نزد ما صحابى بودن مشروط به باقى بودن وى بر ايمان نيست ، و تنها شرط صحابى بودن تحقق مصاحبت داشتن با رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم است به ويژه اگر صورتا هم بر اسلام باقى مانده باشد . ( 3 ) در ص 397 تحت شماره ( ج ) روايتى از كتاب ( موطأ ) مالك آورديم كه تصريح داشت بر تغيير عقيده اولى و امثال او . جلال الدين سيوطى در كتاب ( تنوير الحوالك في شرح موطأ مالك ) كه در حاشيه ( موطأ ) چاپ شده است گويد :
( ابن البر گفته است : اين حديث نزد همه راويان موطأ مرسل است ولى معناى آن مستند است به جهت وجود احاديث صحيح بسيارى كه در اين معنا وارد شده است ) . منظور از اين احاديث بسيار ، روايات حوض است . و اين حديث دليل محكمى است بر آن كه ارتداد مردم پس از وفات رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم عمومى و شامل همه صحابه بوده - جز تنى چند انگشت شمار كه بر ايمان و اسلام ثابت ماندند - ( 2 ) نه گروهى باديه نشين كه حتى در نظر برخى از خود اهل سنت مرتد به

( 1 ) - دلائل الصدق 3 / 412 . خلاصه آن كه بر اساس نظر اهل سنت در معناى صحابى ، اگر مانعان زكات بر ارتداد مردند ديگر از صحابه نيستند و رسول خدا صلى الله عليه و سلم نمى تواند در قيامت بگويد : پروردگارا ، اينان اصحاب منند . و اگر از ارتداد توبه كرده و مسلمان مردند پس ديگر نام مرتد نمى توان بر آنان نهاد . اما بنابر نظر شيعه مى تواند كسى عنوان صحابه و مرتد هر دو بر او صدق كند . ( م ) ( 2 ) - و آنان همان سه يا هفت نفرند و كسانى كه بعدا به آنان پيوستند ، اينان بودند كه بر طريقت اسلام حقيقى پايدار ماندند و طوفان فتنه ها آنان را از جاى در نياورد و از صاحب ولايت عليه السلام منحرف نگشتند ، چنان كه از امام باقر عليه السلام روايت است كه فرمود : ( مردم پس از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم مرتد شدند جز سه نفر : مقداد بن اسود ، ابوذر غفارى و سلمان فارسى ، آن گاه مردم شناختند و به اهل حق پيوستند ) . و امام صادق عليه السلام فرمود : ( چون پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم از دنيا رحلت كرد مردم همه مرتد شدند و به كفر ( كفر باطنى ) گراييدند مگر سه نفر : سلمان و مقداد و ابوذر غفارى ) ( اختصاص مفيد / 6 ) . البته اين مطلب شگفتى ندارد ، زيرا نظير آن در امتهاى گذشته به ويژه در امت موسى عليه السلام اتفاق افتاده است . موسى عليه السلام پس از بازگشت از كوه طور امت خود را ديد كه همه مرتد و مشرك شده و به بت پرستى و گوساله پرستى گراييده اند و تنها برادرش هارون عليه السلام بر ايمان استوار مانده است ، با آن كه مى دانستند موسى زنده است ، ولى امت اسلام يقين داشتند كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم از دنيا رفته ، و اين بيشتر زمينه هاى ارتداد را فراهم مى آورد و انحراف از اسلام را آسان تر و باور كردنى تر مى سازد . البته در اين كار عموم مردم فريب خواص را خوردند زيرا ( مردم هم كيش پادشاهان خويشند ) و هميشه اكثرا بى مايه و پايه هستند و در پى هر صدايى به راه مى افتند و با هر بادى به سويى مى روند و از نور علم بهره مند نبوده و به ستون محكمى متكى نيستند و خداوند در سوره انفال آيه 25 مى فرمايد : ( و از فتنه اى بپرهيزيد كه تنها دامنگير ستمگران نمى شود ( بلكه عموم مردم را شامل خواهد شد ) و بدانيد كه كيفر خدا سخت است ) . ( م )

582