نيست ، چرا كه صبح با وجود خورشيد و ماه است و در بهشت جاودان و آتش دوزخ خورشيد و ماه نيست . [1] از روايات بالا معلوم مى شود كه در قيامت بساط ماه و خورشيد برچيده مى شود در صورتى كه از مهمترين نظامهاى دنيا همين وجود ماه و خورشيد است ، پس نظام آخرت با نظام اين دنيا كاملا متفاوت است و از همين رو مقايسه آنها با يكديگر درست نيست ، بلكه هر كدام نظام ويژه خود را دار است .
بنابر اين از مفاهيم اخبار بسيار و نيز از برخى آيات قرآن كريم ، مانند آيه 62 تا 64 سوره يونس ( ألا ان اولياء الله . . . لهم البشرى في الحيوة الدنيا وفي الاخرة ) با كمك روايات براى من چنين استفاده مى شود كه حضور پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم وعلى و امامان معصوم از اولاد او عليهم السلام بر بالين محتضر با وجود شخصى خودشان است و با عين وجود مباركشان حضور مى يابند - گرچه چگونگى آن بر ما روشن نيست - نه به آن صورت كه آن دو عالم بزرگ سيد مرتضى و شيخ مفيد رحمهما الله تأويل كرده اند كه مراد از حضور آنان آگاهى ميت از ثمره ولايت يا ثمره دشمنى آنهاست .
و به جان خودم كه طرح ورد و تضعيف اين اخبار كه از حد تواتر گذشته است بهتر از ارتكاب چنين تأويلى است ، و هنوز براى من روشن نيست كه دليل اين تأويل نسبت به احاديث صريح در اين مطلب چه بوده است ؟
نظريه تمثل ورد آن اگر گفته شود : احتمال دارد كه اين اخبار را به حضور آنان عليهم السلام به صورت تمثل و عكس و صورت دانست نه به صورت حقيقى و عينى و واقعى چنان كه لفظ تمثل در برخى از روايات گذشته آمده است .
پاسخ : ( اين توجيه گرچه از مرحوم علامه مجلسى رحمه الله به صورت احتمال و

[1] - تفسير نور الثقلين 5 / 480 .

524