محدث بزرگ و عالم آگاه سيد نعمت الله جزائرى رحمه الله پس از نقل اخبار فراوانى در اين زمينه گويد : واحدى از اصحاب ما به تأويل يا انكار اين اخبار نپرداخته است ، آرى سيد اجل ما علم الهدى - كه خداوند او را غريق رحمت خود گرداند - به تأويل اين اخبار پرداخته و گويد : معناى اين كه فرموده : ( هر كه بميرد مرا مى بيند ) آن است كه ميت در آن حال ثمره ولايت يا ثمره انحراف از آن حضرت را مى بيند ، زيرا روايت شده كه محتضر به وقت ديدن مرگ و فرا رسيدن آن چيزى را به او نشان مى دهند كه پى مى برد كه بهشتى است يا دوزخى ، و عرب گاه مى گويد : فلانى را ديدم ، در صورتى كه منظورش ديدن متعلقات او است از كارها و مسائل مربوطه . و اين تأويل را از آن رو اختيار كرديم كه امير مؤمنان عليه السلام جسم است پس چگونه [ بر بالين همه كس حاضر مى شود و ] هر محتضرى او را مى بيند ؟ در صورتى كه جسم نمى تواند در حالت [ و آن ] واحدى در جهات مختلفى باشد ، از اين رو اهل تحصيل و تحقيق گويند : ملك الموت كه قبض ارواح مى كند جنس است [ نه شخص ] و نمى تواند يك شخص باشد ، زيرا او جسم است [1] و جسم نمى تواند در حالت واحدى در جايهاى متعددى باشد ، پس اين آيه كه مى فرمايد : يتوفيكم ملك الموت . [2] منظور جنس ملك است [ نه

[1] - در فلسفه اسلامى ثابت شده و از آيات و روايات نيز استفاده مى شود كه فرشتگان موجوداتى مجرد از ماده و جسمانيت اند ، و نيز در اخبار وارد است كه ملك الموت ياورانى دارد كه هر كدام تحت فرمان او كار مى كنند و به امر او قبض ارواح مى كنند . از اين رو نيازى نيست كه ملك الموت جنس باشد نه شخص . بنابر اين تشبيه فوق درست به نظر نمى رسد . ( م )
[2] - سوره سجده / 11 .

517