پاسخ امام حسن عليه السّلام به حسن بصرى در بارهء قضا و قدر اضافه بر آنچه در بارهء قضا و قدر گفته شد ؛ پاسخ امام حسن عليه السّلام به حسن بصرى است كه طى نامه‌اى از امام عليه السّلام در بارهء قضا و قدر سؤالاتى مطرح كرده بود ، و امام عليه السّلام به او نوشتند : كسى كه ايمان به خير و شرّ مقدّر نداشته باشد ، فاجر است و كسى كه گناهان را به خدا نسبت دهد ، كافر است ، زيرا كسى به اجبار از خدا اطاعت نمىكند و بر معصيت مجبور نمىگردد و بندگان را از عواقب كارشان مصون نساخته ، بلكه او نسبت به آنچه بندگان دارند ، مالك ( حقيقى ) است و بر چيزى كه مقدورشان ساخته ، قادر است ، پس اگر اطاعت كنند ، خداوند مانعشان نمىشود و اگر معصيت كنند ، مىتواند ميان آنها و معصيت حايل گردد ، و اگر حايل نشد ، نمىتوان گفت : آنها را مجبور به گناه كرده است ، بلكه حجّت را بر ايشان تمام كرده و راه را به آنها نشان داده لذا خداوند بر عليه مردم حجّت بالغه دارد .
مصنف اين كتاب « ديلمى » گويد : يكى از مراحل ادب ياد گرفتن مسايل و احكام دين و علوم يقين است ، و سه چيز رأس ادب محسوب مىگردد : دورى از شك ، سلامت از عيوب اخلاقى ، و داشتن ايمان نسبت به غيبت .
و همهء ادب در اين است كه خداوند در منهيّات تو را نبيند و ببيند كه انسان به انجام اوامر او مشغول است .
نقل است كه جنيد بغدادى گفته : هنگامى كه پايهء دوستى استوار گشت ، شرطهاى ادب ساقط مىگردد .
بنده مىگويم : كه اين سخن درست نيست ، كه ادب ترك شود ، بلكه وقتى محبت استوار گردد ، و پاك شود ، بر محبّ ملازمت ادب مؤكَّد است ، و دليل اين مطلب ، محبت شديد پيامبر صلَّى الله عليه و آله و سلم نسبت به خداست و بيشتر ادب را مراعات مىكرد .

434