فصل دويّم در وجوب اتّصاف انبياست به صفات كماليّه مثل عصمت [1]

[1] عصمت چيست : عصمت « ملكه اى » است كه با وجود آن پيامبر از هر گونه گناه و اشتباه مصون است اگر چه قدرت بر انجام معصيت دارد . بعضى مىگويند وقتى خداوند ملكه عفت كه مانع از گناه است تحت اختيار پيامبر قرار مىدهد و علم به معايب گناه و مناقب طاعت و تأييد اين علم به وسيله وحى و تنبيه و عقاب در صورت صدور گناه به واسطه سهو و فراموشى به رسول خويش ارزانى مىدارد ، حقيقت عصمت حاصل مىشود . ( سيّد احمد صفائى علم كلام ج 2 ص 115 ) اين كه پيامبر بايد معصوم باشد ميان فرق اسلامى اتّفاق است امّا در مراحل عصمت اختلاف نظر وجود دارد كه مراحل آن به نقل صاحب علم كلام عبارت است از : 1 - عصمت اعتقادى و فكرى ، اگر ازارقه خوارج كه پيروان نافع بن ازرق حنفى هستند استثناء نماييم همه فرق اسلامى معتقدند كه پيامبر بايد از هر گونه انحراف فكرى و اعتقادى مصون باشد . و هيچ كفر و ضلالتى بر پيامبر در طول زندگى جايز نيست . 2 - عصمت در تبليغ : همه فرق اسلامى معتقدند كه پيامبر در مقام تبليغ بايد از هر گونه تحريف و دروغ عمدا يا سهوا مصون باشد زيرا ارسال پيامبرى كه مصون از تحريف نباشد نقض غرض است و نقض غرض براى خداى حكيم محال است . علامه طباطبايى در الميزان ذيل آيه 213 بقره بحثى استدلالى پيرامون عصمت انبياء ارائه مىدهند و دلائل تازه اى از آيات قرآن بيان مىنمايند ( براى اطلاع كامل رجوع كنيد به ترجمه تفسير الميزان ج 3 ص 192 - 201 ) نويسنده اسلام آئين برگزيده در اين فراز مىنويسد كه پيامبر در تبليغ بايد از هر گونه اشتباه و خطا و فراموشى مصون باشد . 3 - عصمت فتوائى : در اين مرحله نيز اتّفاق فرق اسلامى بر لزوم عصمت پيامبر است و خطاى در فتوى را عمدا يا سهوا جايز نمىدانند . 4 - عصمت اعمالى و اخلاقى : در اين مرحله عقايد و نظريّه‌ها مختلف است . الف ) عقيده و نظر اماميّه : اماميّه بروز هر نوع گناه اعم از صغيره يا كبيره عمدا يا سهوا چه به عنوان خطا در تأويل چه به عنوان اسهاء از جانب خداوند جايز نمىدانند . ب ) نظر اكثر معتزله : اكثريّت معتزله معتقدند كه پيامبران نبايد گناهان كبيره مرتكب شوند ولى گناهان صغيره كه كاشف از دناءت و پستى نباشد و باعث نفرت نگردد مانعى ندارد . امّا ابو على جبائى معتقد است ارتكاب گناه اعم از كبيره يا صغيره عمدا جايز نيست ولى سهوا جايز است . ج ) نظر بسيارى از اهل حديث و حشويّه از معتزله : اينان هر گونه گناه را به هر جهتى براى پيامبران جايز مىدانند . در اين كه پيامبر از چه هنگام معصوم است نيز در بين فرق اسلامى اتّفاق نظر وجود ندارد زيرا اماميّه معتقدند كه عصمت از بدو پيدايش تا لحظه مرگ است امّا اكثر معتزله لزوم عصمت را از آغاز بلوغ دانسته و معتقدند قبل از بعثت گناه كبيره و كفر بر انبياء جايز نيست و اكثر اشاعره عصمت را از زمان بعثت لازم مىدانند و ابو على جبائى و ابو الهذيل علَّاف از معتزله نيز پيرو همين نظريه‌اند . دليل متكلَّمان اماميّه : فرستادن پيامبرى كه خود تا چندى قبل از بعثت مرتكب خلاف شود و اعمال زشت از او صادر گردد نقض غرض است كه از خداى حكيم سر نمىزند خدائى كه بر اساس برهان لطف براى اصلاح بندگان و ايجاد كمال حقيقى آنان و وصول به هدايت از ارسال رسل و انزال كتب دريغ نمىفرمايد چگونه با ارسال پيامبرانى كه در اثر گناه و انحراف اخلاق فسادانگيزى مىكنند هدف حقيقى خويش را فاسد مىسازد اين عمل از يك موجود عاقل سر نمىزند چه رسد به خداى حكيم و عليم . طبيعى است كه انحرافات قبل از بعثت موجب تنفّر و سلب اعتماد و اطمينان مردم است زيرا به شخص گناه كار اعتماد نيست يا كمتر اعتماد مىشود تا شخصى كه مرتكب گناه نمىشود و چون اعتماد مردم به انبياء منوط به عصمت آنهاست بايد پيامبران از بدو پيدايش معصوم بوده و از هر گونه اشتباه و خطا و گناه مصون باشند و چون انتخاب شخص معصوم از سوى خداوند ممكن است ، عدم انتخاب معصوم خلاف لطف و نقض غرض است كه محال مىباشد .

119