توحيد كامل مراتب بسيار است .
مراتب و درجات توحيد [1] اوّل توحيد واجب است يعنى واجب نيست بجز خدا و لوازم وجوب وجود براى غير او نيست .
دويم توحيد اله عالم است يعنى آن چه در عالم موجود مىباشد يا موجود مىشود همه مستند به ذات اقدس الهى مىباشد .
سيّم توحيد معبود است يعنى غير خدا احدى مستحق معبوديّت نيست .
چهارم توحيد در صفات كماليّه وجوبيّه است يعنى براى خدا شريكى در صفات كماليّه نيست .
پنجم توحيد در افعال است يعنى افعال خدا شباهتى با افعال غير او ندارد .
ششم توحيد در خلق و رزق است يعنى خدا شريكى در اين دو مرتبه نيز ندارد و احدى غير از خدا خالق و رازق نيست .
هفتم توحيد در قدم است يعنى قديم منحصر به ذات اقدس الهى است .
هشتم توحيد در مقام محبّت است و راجع مىشود به اين مقام حبّ فى

[1] مراتب و درجات توحيد : معمولا در كتابهاى امروزى توحيد را به دو دسته نظرى و عملى تقسيم مىنمايند ، توحيد نظرى را به نام توحيد ذات ، صفات و افعال و توحيد عملى را به نام توحيد عبادى و توحيد اطاعتى و ولايتى يا سياسى مىخوانند . امّا حضرت ايشان توحيد را ده مرتبه مىدانند كه برخى از آنها بازگشت به مراتب نظرى و بعضى عملى دارد و بعضى نيز در تقسيم فوق نمىگنجد . مثلا توحيد در خالقيّت و رازقيّت در توحيد افعالى و توحيد معبود در توحيد عبادى و توحيد محبت در توحيد اطاعتى و ولايتى جاى مىگيرد امّا توحيد در قضا و قدر خوف و رجاء و توكَّل در تقسيم فوق جائى ندارد . تذكر اين نكته ضرورى است كه تقسيم توحيد نظرى به 3 شاخه و عملى به دو شاخه يك تقسيم قراردادى است كه بر اساس حصر عقلى صورت نگرفته است .

110