سيّم آن كه خداوند عالم حىّ است و فانى نيست و دليل اين مطلب علاوه بر اتّفاق انبياء آن است كه ثابت شد كه خداوند عالم قادر و عالم است به جميع اشياء و علم و قدرت بدون حيات ممكن نيست و علاوه بر اين فنا و زوال نقص و از صفات ممكنات است و ثابت شد كه خداوند عالم واجب الوجود است پس فنا و زوال بر او روا نيست .
چهارم آن كه خداوند عالم قديم و ازلى و ابدى است [1] يعنى هميشه بوده و هميشه خواهد بود و دليل بر اين علاوه بر اتّفاق جميع انبياء اين است كه فنا و زوال از صفات ممكنات است پس بر خدا روا نيست زيرا كه ثابت شد كه خداوند عالم واجب الوجود است .
پنجم آن كه خداوند عالم متكلَّم [2] است يعنى قادر است بر خلق كلام و

[1] ازلى و ابدى چيست ؟ ازلى بودن يعنى وجودى دائمى و هميشگى داشتن و باصطلاح حضرت مؤلَّف قديم بودن زيرا اگر وجود حق متعال ازلى نباشد حادث خواهد بود و هر حادثى نيازمند علَّت است و هيچ نيازمندى واجب الوجود نخواهد بود هر گاه ازليّت حق را پذيرفتيم بايد ابديّت او را نيز به پذيريم زيرا وجود ازلى حتما نامحدود است و وجود نامحدود ابدى خواهد بود . از دو صفت فوق گاهى به ( وجود سرمدى ) تعبير مىشود . بعضى از مفسرين در تفسير آيه 3 حديد * ( « هُوَ الأَوَّلُ وَالآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْباطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ » ) * مىگويند اوّل و آخر همان ازلى و ابدى است ( براى اطَّلاع بيشتر نگاه كنيد به پيام قرآن ناصر مكارم ج 4 ص 187 - 197 .
[2] صفت متكلَّم ز صفات فعل خداوند است اين صفت از صفات حادث بوده كه بغير قائم است . امّا حنابله كه به قديم بودن كلام معتقدند قرآن را بعنوان كلام خدا ، قديم مىدانند . فلاسفه مىگويند « تكلَّم خدا عبارت است از اظهار كمال نهايى خود ، خواه به وسيله ايجاد اصوات و حروف تدوينى باشد يا به وسيله ايجاد كلمات تكوينى « با توضيح فوق تكلَّم خداوند دو گونه است . 1 - تكلَّم به كلام لفظى 2 - تكلَّم به كلام تكوينى كه به لفظ احتياجى نيست يعنى خداوند كمالات نهايى خود را به ابداع و اختراع و تكوين نقضهاى عالم وجود اظهار مىفرمايد مانند يك نقّاش كه با عمل خويش تكلَّم خود را نشان مىدهد . ( براى اطَّلاع بيشتر نگاه كنيد به علم كلام سيّد احمد صفائى ج 2 ص 240 - 247 - الهيّات فاضل تونى ص 72 - 73 .

103