سيستم هاى فلسفى قديم و جديد - خواه الهى و خواه مادى - مسألة ( جبر و اختيار ) مطرح است .
البته مشكل مسألة در فلسفه الهى با فلسفه مادى متفاوت است و اين تفاوت در جوهر مسألة تأثيرى ندارد ، بلكه اعتقاد به قضاء و قدر الهى ، امتيازاتى دارد كه اعتقاد به قضاء و قدر مادى و جبر طبيعى ، آن امتيازات را ندارد ) . [1] مرحوم مطهرى در اين رابطه مى فرمايد : ماديين صد در صد طرفدار عقيده جبر هستند و هرگونه اختيار و آزادى را از انسان در مقابل عوامل مادى محيط و جبر تاريخ ، منتفى مى دانند . ماديين كوشش مى كنند كه انسان را صد در صد محكوم طبيعت و تابع طبيعت و مقهور طبيعت جلوه بدهند و او را در تمام افعال وآثار و افكار و انتخاب خطمشى و راه و روش و مسلك و عمل ، تابع وضع مخصوص محيط مادى جلوه بدهند . ( ماديين ) طبق همين عقيده مادى خود ، تاريخ بشر را به طور مادى ، توجيه و تفسير مى كنند ، يعنى هر عمل و هر وضع و هر نمود اجتماعى و هر حركت و تطور و انقلاب اجتماعى را صرفا مولود وضع مادى ( محيط ) مى دانند و شرايط مختلف محيط مادى را به وجود آورنده آن وضع و آن حالت مى دانند .
به عقيده ماديين ، پيدايش مرامها و مسلكها و مذاهب و سيستم هاى فلسفى و هنرها و دانشها در هر عصرى ، انعكاس وضع مخصوص حوايج مادى زندگانى بشر در آن عصر است . و خلاصه : نه تنها مايه عيش آدمى ( شكم ) است ، بلكه مايه فكر و عقل و علم و فلسفه و هنر و اخلاق و تجلى روحى و معنوى انسان نيز همانا شكم و مانندهاى شكم است ) . ( 1 )

[1] - انسان و سر نوشت ، ص 31 - 32 ( چاپ دفتر انتشارات جامعه مدرسين ) . ( 2 ) - اصول فلسفه و روش رئاليسم ، ج 3 ، ص 480 - 481 ( سه جلد در يك جلد ، چاپ دفتر انتشارات جامعه مدرسين ) .

95