در جاى ديگرى مىنويسد : در اين مورد يك نكته روان شناسى هست كه به نوبه خود ، حاوى سر فلسفى بزرگى است و آن نكته اين است كه انسان هنگامى كه به منظور مسائل اخلاقى ، در مقابل تحريكات شهوانى مقاومت مى كند ، در خود احساس پيروزى و موفقيت مى كند و درست مثل اين است كه بر حريفى فائق آمده و او را شكست داده است . و بر عكس ، هرگاه كه به منظور هدف شهوانى از هدف اخلاقى ، صرف نظر مى كند ، در خود احساس ضعف و شكست مى نمايد و درست همان حالتى به وى دست مى دهد كه از حريفى شكست مى خورد و حال آنكه در هر دو حال ، فاعل يك شخص است و اراده يك شخص كه مبادرت به عمل نموده است . اين نكته اى است كه ( روانشناسان ) يادآورى كرده اند . و به علاوه ، هر كس مى تواند از مطالعه ضمير خود ، آن را بيابد .
اين نكته مى رساند كه حيات معنوى و اخلاقى انسان ، نسبت به حيات مادى وى ، اصالت بيشتر دارد و شخصيت واقعى انسان ، وابسته به هدفهاى معنوى و اخلاقى است . و جنبه هاى حيوانى و شهوانى ، طفيلى هاى شخصيت واقعى انسان است و آن جا كه احساس ظفر مى كند ، چون شخصيت واقعيش ، يعنى خودش بر طفيلى هاى وجودش ، فائق آمده و آن جا كه احساس شكست خوردگى مى كند از اين كه شخصيت واقعيش از طفيلى هاى وجودش شكست خورده است ، يعنى اين احساس ظفر و احساس شكست خوردگى از غريزه علاقه به شخصيت ، سرچشمه مى گيرد . و از اينجا اجمالا بايد فهميد كه بر خلاف نظر ماديين ، حيات معنوى و اخلاقى انسان ، تابع حيات مادى وى نيست و از خود ، استقلال دارد . [1] * * *

[1] - اصول فلسفه و روش رئاليسم ، ج 3 ، ص 483 ( چاپ دفتر انتشارات جامعه مدرسين ، سه جلد در يك جلد ) .

96