نيستند مگر تطورات وجودى وتجليات ظهورى نفس كه به لحاظى مقام وحدت در كثرت و به لحاظى مقام كثرت در وحدت است .
و به عبارت ديگر : ( مقام شهود ) مجمل در مفصل و مقام شهود مفصل است در مجمل . و چون نفس ، ذات مراتب است و جميع قوا از مراتب اوست نه آنكه استقلال وجودى داشته باشند و نه آنكه انتساب افعال بدانها مطلقا مسلوب بوده باشد ، پس جميع افعال آنها به طور حقيقت صادر از نفس است و خود قوا و افعال آنها فانى در نفس و فعل اويند . و در عين حال افعال نفس از مجارى آن قوا بدانها نيز منسوب است : [1] النفس في وحدته كل القوى * وفعلها في فعله قد انطوى مرحوم ( خواجه ) مى فرمايد : اين به غايت دقيق باشد وجز به رياضت قوه عاقله ، بدان مقام نتوان رسيد .
به قول ( صاحب ابن عباد ) :
رق الزجاج ورقت الخمر * وتشابها فتشا كل الامر فكانما خمر ولا قدح * وكانها قدح ولا خمر يا به قول عراقى :
از صفاى مى و لطافت جام * درهم آميخت رنگ جام و مدام همه جام است و نيست گوئى مى * يا مدام است و نيست گوئى جام پس با توجه به آنچه گذشت ، مذهب ما روشن تر شد و در آخر با اشعارى از مولانا

[1] - خيرالاثر در رد جبر و قدر ، ص 113 و 114 .

91