دارد كه مى فرمايد :
عامه مردم ( شمس وقمر ) ، هر يك را به استقلال ( نير ) دانند ، و از لسان ارباب فضل و قلم هم مىشنوى و مى بينى كه شمس و قمر را ( نيرين ) گويند ، حتى در كتب هيأت ونجوم نيز از شمس وقمر تعبير به ( نيرين ) مى شود ، بلكه ظاهرا اين تعبير از اهل هيأت و نجوم ، شايع شده است .
چون شب به نور ماه روشن است ، در بادى نظر گمان مى رود كه روشنى از خود ماه به زمين رسيده است و كسى كه از واقع خبر دارد ، مى داند كه نور ماه نيز از شمس است ، يعنى شب هم چون روز به نور شمس روشن است . و ( قمر ) به مثل ، چون آيينه اى كه در درون خانه نصب است و شمس ، چراغى است كه از بيرون خانه مواجه با آيينه است و نور چراغ در آن آيينه منعكس مى شود و در صحن خانه مىتابد . آنكه از بيرون خانه بى خبر است ، پندارد كه اين روشنايى از آيينه است و به اين بيان ، سر گفتار حضرت وصى امير المؤمنين على ( ع ) در دعاى ( صباح ) دانسته مى شود كه فرمود : ( وجعلت الشمس والقمر للبرية سراجا وهاجا ) ، يعنى خدايا !
خورشيد و ماه را براى خلق ، چراغ فروزان گردانيدى ، كه نفرمود : دو چراغ فروزان و به تازى نگفت : ( سراجين وهاجين ) .
غرض اينكه : اگر كسى بگويد ماه روشن نيست و نور ندارد و شب را روشن نكرد ، نادرست است ، زيرا بالبداهه ماه است كه روشن است و روشن كرد .
در عين حال ، اگر بگويد ( نور ) مستقلا از ذات اوست ، باز نادرست است كه نور قمر مستفاد از شمس است . و اگر بگويد خورشيد است كه شب را روشن كرد بدون واسطه ، باز نادرست است ، گرچه نور ، نور خورشيد است . [1] مرحوم ( استاد علامه شعرانى ) - قدس سره الشريف - فرموده است : بايد عمل

[1] - خيرالاثر در رد جبر و قدر ، ص 110 و 111 .

88