تو ز قرآن باز خوان تفسير بيت * گفت ايزد ( ما رميت اذ رميت ) گر بپرانيم تير آن نى زماست * ما كمان و تير اندازش خداست اين نه جبر اين معنى جبارى است * ذكر جبارى براى زارى است جناب استاد بزرگوار عارف كامل ( آيت الله حسن زاده آملى - دام عزه ) در اين باب مى فرمايد :
( بارى ديوار مى گويد من روشنم وراست مى گويد ، ولى روشنى براى او بالذات نيست بلكه بالعرض است ، چه اينكه روشن نبود و روشنى بر او عارض شد و عقل گويد : ( ما بالعرض ينتهى الى ما بالذات ) . [1] و به قول ميرفندرسكى :
هرچه عارض باشد او را جوهرى بايد نخست * عقل بر اين دعوى ما شاهد يكتاستى جان اگر نه عارضستى زير اين چرخ كبود * اين بدنها نيز دائم زنده و برپاستى باز مى بينيم كه ديوار سايه داده است ، و هر كس مى داند كه اين سايه به ديوار قائم است ، چه ، سايه از خود ، وجود في ذاته ندارد و سايه ديوار از شمس صادر نشد ، چنان كه نور ديوار از شمس صادر شد ، ولى اگر خورشيد بر ديوار نمى تابيد ، سايه وجود نمى يافت . پس خورشيد اگر چه بالذات ، به ديوار سايه نداده بلكه بالذات به او نور داده است ، ولى وجود سايه به اشراق خورشيد است . پس ديوار بالذات روشنى ندارد و بالعرض روشن است كه روشنى از شمس است . و نيز ديوار

[1] - خيرالاثر در رد جبر و قدر ، تأليف علامه ، استاد حسن زاده آملى ، ص 108 .

86