شدن به فضيلت و كمال انسانى و يا رسيدن به پاداش اخروى و رضايت و قرب الهى است هر چند فاعل ، هنگام انجام كار ، توجه آگاهانه اى به اين انگيزه باطنى ندارد .
البته در هر فعل ارادى و قصدى ، قدر مسلم اين است كه دو مقدمه ادراكى و يك مقدمه انفعالى و يك مقدمه فعلى وجود دارد . دو مقدمه ادراكى عبارت است از : 1 - ادراك فعل 2 - ادراك فايده فعل .
( ادراك فعل ) عبارت است از : تصور فعل . و ( ادراك فايده فعل ) ، عبارت است از : تصديق موافقت اثر نهايى فعل با تمايلات حياتى فاعل .
( مقدمه انفعالى ) ، عبارت است از : هيجان شوقى يا خوفى درونى ، نسبت به اثر نهايى فعل .
و ( مقدمه فعل ) عبارت است از : عزم و اراده كه آخرين مقدمات فعل اختيارى و منجر به صدور فعل خارجى است .
البته در انسان بالخصوص يك مقدمه و مرحله ديگرى قبل از مرحله عزم و اراده هست كه همان مقدمه موجب امتياز مخصوص انسان از حيوانات است ، آن مرحله عبارت است از مرحله سنجش ، مقايسه ، محاسبه و تأمل .
برخى از متكلمين قائل به يك مرحله علاوه اى شده و مدعى شده اند كه علاوه بر مراحل گذشته ، يك مرحله ديگر وجود دارد و آن عبارت است از ( تهاجم و حمله نفس ، به سوى عمل ) نام اين مرحله را گاهى ( طلب ) و گاهى ( اختيار ) گذاشته اند ، ولى اين فرضيه مبتنى بر ملاحظات علمى فنى نيست ، بلكه صرفا منظور فرض كنندگان اين فرض ، فرار از شبهه جبر ( به زعم خودشان ) بوده و از اين رو ، ارزش علمى ندارد كه قابل بحث و انتقاد باشد ، طلب كردن يا اختيار كردن ، چيزى سواى اراده كردن نيست .

65