مختلفى به آن صدق مى كند ، گاهى تنها مفهوم ( محبت ) صادق است ، محبتى كه عين ذات فاعل مى باشد ، مانند فاعل بالتجلى . و گاهى مفهوم ( رضايت ) بر آن صدق مى كند ، مانند فاعل بالرضا . و گاهى ( لازمه محبت به ذات ) است ، مانند فاعل بالعنايه . و گاهى از قبيل ( كيفيات نفسانى و از عوارض انفكاك پذير از ذات ) است ، مانند شوق در فاعل بالقصد . وجامع ترين مفهومى كه شامل همه موارد مى شود ، محبت به معناى عام است و ملاك آن ، درك ملائمت و كمال محبوب است و مى توان از آن به مطلوبيت تعبير كرد .
بنابراين ، مى توان گفت كه قوام فعل اختيارى به اين است كه فاعل ، فعل را ملائم با ذات خودش بداند و از اين جهت آن را بخواهد و دوست بدارد . نهايت اين است كه گاهى فاعل اختيارى ، واجد همه كمالات خودش مى باشد و محبت وى به فعل ، از آن جهت كه اثرى از كمالات خود اوست ، تعلق مى گيرد ، مانند مجردات تام . و گاهى محبت او به كمالى كه فاقد آن است ، تعلق مى گيرد و كار را براى رسيدن و به دست آوردن آن ، انجام مى دهد ، مانند نفوس حيوانى و انسانى كه كارهاى اختيارى خودشان را براى رسيدن به امرى كه ملائم با ذاتشان هست و از آن لذت و فايده اى مى برند ، انجام مى دهند .
فرق اين دو قسم آن است كه مورد اول ، محبت به كمال موجود ، منشأ انجام كار مى شود ، اما در مورد دوم ، محبت به كمال مفقود و شوق به دست آوردن آن ، منشأ فعاليت مى گردد .
و نيز در مورد اول ، كمال موجود ، علت انجام دادن فعل است و به هيچ وجه ، معلوليتى نسبت به آن ندارد ، ولى در مورد دوم ، كمال مفقود ، به وسيله فعل ، حاصل مى شود و نوعى معلوليت نسبت به آن دارد ، ولى در هر دو مورد ، ( كمال ) ، مطلوب و محبوب بالاصاله است و ( كار ) ، مطلوب و محبوب بالتبع .

62