تصور مطلوبى كه موافقت با يكى از تمايلات دارد ، پيش آمد ، انسان روى استعداد مخصوص خود ، به سنجش مقايسه و مآل انديشى مى پردازد و سوابق ذهنى خود را دخالت مى دهد و قوه پيش بينى خود را به كار مى اندازد و در نتيجه ، جميع لوازم و نتايج منطقى كه ممكن است اين عمل دربر داشته باشد ، تا حد امكان ، در نظر مى گيرد . و انواع و اقسام فوايد و مضار متصوره آن شئ را مىسنجد ، اگر فوايد آن عمل بر مضارش چربيد ، آن را انتخاب و اختيار مى كند و اگر مضار آن كار را بيشتر يافت ، مثل آنكه در عين لذت و خوشى حاضر ، الم و ناخوشى بيشترى را بآلمال همراه داشت . يا آنكه در عين موافقت با غرايز دانى ، برخى از غرايز عالى را ناراحت و متأثر سازد ، در اين صورت ، اراده در مقابل تمايل ، تحريك شده ، مقاومت مى كند و آن را به عقب مى راند .
البته اين نكته ، مورد تصديق است كه مقياس مفيد بودن و مضر بودن ، همانا موافقت و مخالفت با غرايز و تمايلات مختلف انسان است ، ولى هدايت غريزه در انسان عاجز است كه خط مشى انسان را در حيات ، معين كند ، زيرا تحريك و هدايت غريزه هميشه آنى است ، يعنى ( غريزه ) همواره انسان يا حيوان را به سوى لذت حاضر و رفع الم حاضر رهبرى مى كند .
خط مشى انسان در حيات ، بايد به وسيله هدايت عقل ، علم ، قانون و تكليف ، معين شود . با هدايت و راهنمايى عقل ، انسان بر خلاف ميل غريزه ، دواى تلخ را مىنوشد و از لذت و خوشيهاى آنى صرف نظر مى كند ، به خاطر نسيه زياد و بادوام ، از نقد كم و بى دوام ، صرف نظر مى كند و از منافع زياد با كمال ميل و رغبتى كه دارد ، به خاطر فضيلت اخلاقى ، صرف نظر مى كند ، رنج خود و راحت ياران مى طلبد و احيانا خود را از قيد اطاعت غرايز دانى به كلى خلاص مى كند و در زير اين چرخ كبود از هرچه رنگ تعلق پذيرد ، خود را آزاد مى سازد .

58