حركات خويش آزاد و مختار است و ( طبيعت ) به او ميدان داده و مسير معينى را براى وى تعيين نكرده است و تعيين مسير را به اراده خود حيوان واگذار كرده است ، اين تعيين ارادى و اختيارى و انتخابى حيوان ، همواره با اشاره غريزه صورت مى گيرد و حيوان ، بيش از اين آزادى ندارد .
ولى در انسان ، اين محدوديت نيز از بين رفته است ، انسان ، علاوه بر آنكه از لحاظ تنوع و تكامل غرايز و تمايلات ، از حيوان غنى تر است يعنى تمايلات درونى انسان منحصر به تمايل جلب غذا و آب و تمايل جنسى و چند تمايل محدود ديگر نيست بلكه چندين تمايل عالى ويژه در انسان وجود دارد كه در حيوان نيست از قبيل تمايلات اخلاقى و تمايل حقيقت جويى ، حكومت مستبدانه و بلاشرط غرايز نيز در انسان وجود ندارد ، زيرا يك اختلاف فاحش بين طرز فعاليت انسان و فعاليت حيوان موجود است كه موجب شده حكومت مستبدانه و بلاشرط تمايلات و غرايز از بين برود و حكومت مشروط و مقرون به آزادى ، روى كار بيايد .
اين اختلاف فاحش ، روى اين جهت است كه نوع فعاليت حيوان ، التذاذى و نوع فعاليت انسان ، تدبيرى است .
مرحوم استاد شهيد مطهرى - رضوان الله تعالى عليه - در مقام فرق بين فعاليت التذاذى و تدبيرى ، بيانى را مطرح نموده و بر سبيل احتمال فرموده است : ( هر چند هنوز كنه فعاليتهاى غريزى حيوان ، كشف نشده ، ولى با قرب احتمال حتى عجيب ترين اعمال دقيق غريزى حيوانات از قبيل اعمال مورچگان و زنبور عسل ، از نوع فعاليت التذاذى است نه فعاليت تدبيرى . فعاليت تدبيرى انسان به اين نحو است كه صرف مورد موافقت قرار گرفتن يك عملى با بعضى تمايلات ، كافى نيست .
براى اينكه قوه اراده درصدد اجرا در آيد و انسان را وادار به عمل كند بعد از اينكه

57