نبات نيست وفي الجمله ، ميدان عملى براى نبات است كه براى جماد نيست . البته واضح است كه نبات به واسطه پرتو ضعيفى از حيات كه به وى رسيده ، قدرت تطبيق با محيط پيدا كرده و مى تواند بر ماده مرده بى جان ، سلطه پيدا كند و آن را تابع خود نمايد . و به منظور حفظ حيات و ادامه حيات ، تصرفات متناسبى در ماده نمايد .
همين كه فعاليتهاى حيوانى را مورد مطالعه قرار دهيم ، مى بينيم فعاليتهاى مخصوص حيوانى ، يعنى فعاليتهاى ارادى حيوان ، به هيچ نحو آن محدوديت و يكنواختى و بر نهج واحد بودن را ندارد .
حيوان ، در حركات ارادى خويش ، از قبيل آشاميدن آب ، غذا خوردن ، راه رفتن و غيره ، هيچ گونه محدوديتى ندارد ، زيرا از طرفى اين حركات و فعاليتها به اراده حيوان وابسته است نه چيز ديگر ، و از طرف ديگر ، يكنواخت و بر نهج واحد نيست . حيوان قادر است در حالى كه رو به نقطه اى حركت مى كند ، آنا اراده كند و درست در جهت مخالف حركت اولى خود ، حركت كند . قادر است حركت دورانى كند ، يعنى آنا فآنا تغيير مسير و جهت بدهد . از محدوديت و يكنواختى فعاليت جمادات به هيچ نحو در حيوان مشاهده نمى شود . اگر يك جسم جامد ، بخواهد حركات مختلفى بكند ( مانند يك دستگاه ماشين ) حتما لازم است نيروى خارجى او را اداره كند ، ولى حيوان ، صرفا با استفاده از نيروى داخلى ، يعنى نيروى ( احساس و اراده ) مى تواند از خود هزار جور حركت و اثر مختلف نشان بدهد .
يك ( كبوتر ) مى تواند به ميل خود ، پشت سر هم ، چندين معلق بزند . بنابراين ، حيوان بيش از نبات قادر است مجراى عمل خود را تغيير دهد ، و براى حيوان ميدان عمل وسيع ترى باز است . و بديهى است كه به هر اندازه محدوديت عمل از بين برود و ميدان وسيع ترى پيدا شود ، آزادى بيشترى پديد مى آيد . نسبت حيوان

55