نيست ، زيرا هر معلولى كه ضرورت پيدا مى كند به واسطه علت تامه اش ضرورت پيدا مى كند . افعال انسان نيز با پيدايش علل تامه آنها ، ضرورت پيدا مى كنند . علت تامه فعل انسان ، مركب است از : مجموع غرايز ، تمايلات ، عواطف ، سوابق ذهنى ، قوه عقل ، سنجش و موازنه ، مآل انديشى ، قدرت عزم و اراده ، يعنى هر فعلى كه از انسان صادر مى شود بايد مطلوبى را براى انسان دربر داشته باشد ، يعنى بايد ( لا اقل ) با يكى از تمايلات و غرايز انسان ، وفق بدهد .
از اين رو انجام هر فعلى را كه انسان تصور مى كند اگر هيچ مطلوبى را دربر نداشته باشد و هيچ يك از غرايز و تمايلات را ارضاء نكند و به اصطلاح حكما ( نفس ) ، فايده اش را تصديق و امضا نكند ، امكان ندارد كه قواى فعاله انسان به سوى آن عمل روانه شود . پس از آنكه توافق آن با بعضى تمايلات محرز شد و فايده اش امضا گرديد ، جميع سوابق و اطلاعات ذهنى انسان ، مداخله مى كند و سپس قوه سنجش ، مقايسه ، موازنه و بالأخره قوه عاقله انسان ، جميع جوانب را تا حد امكان در نظر مى گيرد و مآل انديشى مى كند . اگر احيانا آن كار در عين موافقت و ارضاء برخى تمايلات از جنبه هاى ديگرى مضارى را دربر داشت ، مثل آنكه در عين لذت و خوشى حاضر ، الم و ناخوشى را بالمآل همراه داشته باشد يا آنكه در عين موافقت با بعضى از غرايز دانى ، غرايز عالىتر را ناراضى سازد ، در اين صورت ، اراده در مقابل تمايل ، تحريك شده ، مقاومت مى كند و آن را به عقب مى راند .
و اگر از اين لحاظها به موانعى برنخورد و يا آنكه آن موانع در مقابل فوايدى كه از فعل حاصل مى شود كوچكتر باشد ، حالت عزم و اراده پيدا مى شود و فعل ، صورت وقوع پيدا مى كند ، يعنى در يكى از اين دو صورت ، انسان پس از مقايسه و سنجش و موازنه ، فوايد و مضار جانب ترك را ترجيح مى دهد . و در صورت ديگر ، جانب فعل را . و در هر دو صورت ، آن چيزى كه به فعل وجود مى دهد و ضرورت

52