5 - رابطه قضاء و قدر با مسألة جبر و اختيار بر اساس آنچه كه در تبيين فلسفى قضاء و قدر گفته شد ، روشن گرديد كه پذيرش قضاء و قدر الهى در مورد موجودات و حوادث جهان ، چيزى جز پذيرش نظام قطعى و حتمى على و معلولى در جهان بر اساس اراده و مشيت الهى نيست . از اينجا اين سؤال مطرح مى شود كه اگر سرنوشت همه پديده ها و حوادث ، با علل متقدمه خود ، بستگى كامل دارد و هر چه در اين جهان ، تحقق مى يابد ، در دايره اين نظام قطعى است پس چه جايى براى آزادى و اختيار انسان باقى مى ماند .
به تعبير ديگر : با قبول اصل عليت عمومى ، آيا مى توان آزادى و اختيار بشر را پذيرفت . اين بحث از مباحثى است كه هميشه مورد توجه علما و فلاسفه بوده است . بسيارى از متفكران قديم و جديد ، چنين گمان كرده اند كه پذيرش نظام ضرورى موجودات ، بر اساس اصل عليت عمومى ، با آزادى و اختيار بشر ، منافات دارد .
چون مطابق اصل ضرورت و وجوب نظام هستى ، هيچ حادثه اى در اين جهان ، بدون وجوب و ضرورت ، موجود نمى شود ، يعنى هر حادثه اى از حوادث ، اگر علت تامه وى محقق شد ، جبرا و ضرورتا تحقق خواهد يافت و محال است كه

45