كسالت و دشوارى نموده و از انجام آن سرپيچى مى كنند ، و تنها اندكى از آنان احساس نشاط كرده و به انجام آن اقدام مى نمايند .
ناگفته معلوم است كه پاداشهايى كه براى حمل سنگريزه ها مقرر داشته به منزله جعاله در برابر كلفت و رنج مكلفان است ، چنان كه كيفرهاى مقرره نيز به منزله غرامت مخالفت متمردان مى باشد . اگر فرد مزبور وعده و وعيد خود را عملى سازد ، آنگاه به وى اعتراض شود كه چرا پاداشهاى مطيعان را از سر تفضل و بدون وادار كردن آنان به رنج و زحمت ، عطا نكردى و چرا بر سبيل تكرم و ترحم ، از عقوبت خطا كاران چشم پوشى نكردى ؟
او در پاسخ خواهد گفت : من در اين باره نيك انديشيدم و خواستم بر غبطه و بهجت نعمت داده شدگان بيفزايم ، زيرا هرگاه يادآورى كند كه اين نعمتهاى بزرگ ، نتيجه كسب و تلاش نيكوست نشاط و شاد مانيش مضاعف مى گردد به گونه اى كه هيچ گونه حسرتى بر او وارد نمى شود ، و همانگونه كه از تحريض و تشويق به وعده ها و آرزوها چاره اى نبود ، از ترهيب و تحذير به وعيد و تهديد نيز گريزى نبود ( تشويق و تهديد از اهرمهاى لازم براى تحقق بخشيدن به اهداف تكليف مى باشند ) . و از طرفى التزام به وفاى به وعده و نفرت از تخلف از آن ، مرا بر آن داشت كه وعده ها و وعيدها را وفا نمايم ، و مطيعان را كه گروه كمى مى باشند پاداش داده و متمردان را كه اكثريت را تشكيل مى دهند به عقوبت رسانم ، و قبل تكليف هر دو گروه را مى شناختم .
اكنون اى متكلم قدرى ! آيا مفتى تو كه آن را ( عقل ) ناميده و در داوريهاى خود به آن روى مى آورى ، در اين مسألة در پاسخ نمى گويد : اى كاش ! قدرى تأمل نموده و بر مركب شتاب سوار نمى شدى و با خود مى انديشيدى كه هرگز اين پاداشهاى بزرگ با آن رنجهاى اندك ، قابل مقايسه نيست تا بتوان آن را اجرت آن اعمال قرار داد و در اين صورت ، چنين پاداشى جز بر ملاك تفضل ، قابل توجيه نيست . بنابراين ،

217