چه تفاوتى است ميان اين تفضل ، ابتدائا ، و بدون تكليف ، با تفضل به عنوان جزا و مترتب بر تكليف ؟
پس هرگاه تفاوت كند در آنچه كه دارا هست به اينكه عادلانه توجه كند و يا توجه خود را با ديده عبرت ، باز دارد و يا به اندازه ارزش و ارجى كه نزد او دارد ، منت نهاده و آن جايزه وصف شده را بدهد ، پس با هدف و نيكو انجام داده است ، و يا جهت به دست آوردن نعمت - آنچه را كه بزرگ شمرده و بخشش را از آن جلوه دادى - باشد كه اين هم در كم كردن بار منت مؤثر است . و اگر قصد و منظور تو افزودن غبطه و مسرت است پس آيا مناسب است كه نعمتى ديگر ، برابر آن يا بالاتر و پربارتر از آن باشد و وعيد سنگين تر در پى داشته باشد ؟ و بعيدتر از همه اين كه : در مخالفت با كوچكترين امرى از او و يا واجبى از واجبات او و تصديق ننمودن آنها وعده به خوارى و كورى و اعدام و كشتن باشد .
و همانا دانستى كه بر كسانى كه گرفتار وعيد تو مى شوند و تازيانه عذاب تو متوجه آنان مى شود و خشم تو بر آنها حكومت مى كند و مكافات تو آنها را تباه مى سازد ، آنان گروهى بسيار و جمعيتى انبوه مى باشند . پس بدان كه سودى را كه كاشتى بذر آن سرگردانى است ، پس هر اندازه از و بال و سوء عاقبت مى خواهى ، خوشه بر گير و هر چه از زيان و خسارت مى خواهى ، سود ببر .
اگر براى خدا مثل مى زنى پس بدان كه طاعات ما در اين دنيا پست تر از ريگ كوچك است در برابر دو كوه بزرگ ، بلكه از آن هم پست تر است . و توجه خداى بى نياز به آنها پايين تر و پست تر از توجه آن فرد به آن است .
آيا بر خداوند معترض مى شوى با آنچه كه عرضه نمودى از آن فردى كه كارهاى او سست و بى پايه است و افعال او مورد سرزنش قرار مى گيرد و كردار او بى هدف و رفتار او فرو مايه است ؟ براى خداوند تمثيل نياور و او را در معرض پندارها و گمانها و قياسهاى خود قرار مده ، پس تأمل كن و آگاه باش .

218