نمايد كه اراده خدا جز در اسم همانند اراده ما بوده و حادث مى باشد . مگر در اسم و لفظ در هر حال ، امورى كه راه فهم آنها روشن است را نبايد به خاطر امورى كه راهى براى فهم و درك حقيقت آنها وجود ندارد و احاطه بر آنها دشوار مى باشد ، مبهم و نامعلوم تلقى كرد . اين منصفانه نيست كه جهل به مجهولى را دليل بر جهل معلومى قلمداد كنيم ، و چه بسا آنان كه روش حكمت ، ايشان را نجات داده است ( حكيمان الهى ) از چنين معارضه اى كاملا رها گرديده اند ، زيرا آنان براى اراده الهى تعريفى دارند كه از نكوهش چنين مناقضه اى پيراسته است . بدرستى كه گمراه است آن كس كه در شناخت حق از همراهى با عقل باز مى ايستد از ترس اينكه مبادا به منزلى فرود آيد كه با آن مأنوس نيست .
هدايت يافته از تاريكى كسى است كه وضع و رفع او با هدايت عقل باشد . به هر منزلى كه باشد . آن كس كه مصاحبت رفيقانى را بر مى گزيند از مقصد حركت و سفر نمىپرسد ، و آن كس كه به مقصد مى انديشد رفاقتش پايدار نيست . پس به بحث اصلى خود كه از آن فاصله گرفته ايم باز مى گرديم و مىگوئيم :
خداوند تو را هدايت كند ، بدان كه تأثير دواعى ياد شده در همه نفوس ، يكسان نبوده و ميان آنها نسبتهاى گوناگونى وجود دارد و چه بسا برخى از نفوس از پاره اى از اين دواعى ، متأثر مى گردند با آنكه نفوس ديگر ، از اضعاف ( چند برابر ) آن دواعى نيز متأثر نمى شوند ، همانند پتك آهنگر كه بر يك قطعه آهن اثر مى گذارد و در قطعه ديگر اثر نمى گذارد با آنكه بازو و توان آهنگر تفاوتى ندارد ، ولى سختى و نرمى آهن ، موجب تفاوت تاثير گذارى پتك بر آنها مى گردد ، نفوس انسانها نيز از نظر سجايا و اخلاق و تربيت و عادات و فطانت و عبادت متفاوتند ، مثلا دواعى مستند به شهوات در جوانان بيشتر از سالخوردگان تأثير مى گذارد ، همچنين تأثير آن بر افراد بى پروا بيشتر از افراد زاهد است ، و دواعى بر خاسته از غضب در انسانهاى سردحوى كمتر از انسانهاى خون گرم و تند مزاج اثر مى گذارد و نيز تأثير آن

214