قوه خشم آن را رهبرى نمايد ، و به همين نحو است ساير معانى و سانحه هاى ذهنى كه شمارش آنها از توان بيرون و استحضار آنها موجب ايذاء قوه تذكر مى باشد .
غايت فعل عابث و نائم و اين اعتقاد تو كه فعل ( عابث ونائم ) به غايتى نرسيده و مستند به غرضى نيست و از قصد ذهنى سرچشمه نگرفته است ، وهم و پندارى بيش نيست بلكه چيزى كه در مورد فعل عبث وجود دارد اين است كه غايت عقلى و غرض فكرى ندارد و مبدأ و غايت آن از سنخ تخيل است انسان نائم نيز در حالت خواب ، داراى نوعى توهم است و به واسطه آن توهم ، جنبش و حركت مى كند ، اگر چه اين جنبش او ناشى از رأى ثابت يا اعتقاد ظنى نيست ، بلكه برخاسته از نوعى اشاره گذرا و برانگيزنده معنا مى باشد ، و گاهى نيز داراى نوعى احساس است كه نسبت آن به احساس انسان بيدار نسبت تلويح به فكر است ، هر چند احساس مزبور آشكار و راسخ و مركوز در ذهن نمى باشد .
اصولا باطن انسان خوابيده ، بيدار و قوه و هم او عامل ، و غريزه طلب و آرزوى او مشغول رصد است ، تنها قواى ظاهرى او خوابيده اند نه قواى باطنى وى ، و قوه شوق در درون او سرپا و هوشيار است . در نتيجه ، سنحات ذهنى انسان خوابيده آن گونه قوه شوق وى را تحريك مى كند كه در حال بيدارى قوه شوق تحريك مى كند ، خواه اين سوانح ذهنى از قبيل الهام رأى باشد و يا از قبيل ايهام ظن و يا اينكه جنبشى از سوى خيال و شوق باشد كه با قوه عزم و تصميم همراه شده است ، و قوه عزم ، سلطان و مربى قوه حركت است ، پس هرگاه قوه شوق با او همراه شده و ياريش دهد قوه عزم را به تحريك عضو وامى دارد و در نتيجه فعل ، تحقق مى پذيرد .
از اين بحث روشن شد كه هر فعل ارادى كه از انسان صادر مى شود مصدر و منشأ

212