در علم حق مشخص است آنها ترك كننده آن اعمال مورد نهى هستند .
پس امر ، سبب وقوع فعل است ، نسبت به آن كسانى كه در علم حق معين بوده است كه بجا آورنده اعمال خيرند و نهى ، سبب تنفير و زجر است ، نسبت به آن اشخاصى كه مرتكب اعمال قبيح مى شوند ، زيرا اگر ( امر ) نبود بجا آورنده كار خير ، مايل و راغب به آن اعمال خير نمى شد و اگر ( نهى ) نبود بجا آورنده اعمال قبيح ، منزجر و متنفر نمى گرديد .
براى آنكه مطلب ، بهتر واضح شود مى گوييم كه : اگر ما تمام شرور و فساد عالم را به صد قسم فرض كنيم ، در صورت بودن نهى ، پنجاه جزء آن واقع مى شود و لكن در صورت نبودن نهى ، ممكن بود كه كليه شرور و فساد ، ظاهر گردد . و همچنين است در طرف خيرات كه با بودن امر ، نصف آن بجا آورده مى شود و در صورتى كه اگر امر نبود ، اصلا عمل خيرى به حيز ظهور نمى رسيد .
و اما مدح و ستايشى كه در كتب سماوى وارد شده است ، براى تحريض و ترغيب بجا آورنده خيرات است كه باز آن اعمال خير را تكرار كند و غفلت نورزد و آن را ترك نكند .
مذمت و سرزنشى هم كه در شرايع انبيا ديده مى شود به جهت آن است كه كننده كار زشت ، آن را ترك كند و ديگر مرتكب اعمال ناشايست نشود ، و همچنين براى كسانى كه هنوز اقدام به امور قبيح ننموده اند و لكن ممكن است كه بعدها مرتكب گردند ، به واسطه اين مذمتها آنان را متنبه ساخته و بواسطه اين نهى آنها را باز داشته و از عاقبت وخيم آن مطلع نمود . ( به آنكه متكلمين مى گويند : ( عقاب ) عبارت است از غل و زنجير كردن و مكرر او را به آتش سوزانيدن و كژدم و مار به جان او انداختن ، زيرا اين نوع از اعمال ، سزاوار است يا براى كسى كه بخواهد از دشمن خود انتقام كشد و تلافى دشمنى او را نمايد تا به جهتش تشفى قلب حاصل شود ، در حالى كه

176