كوته نظران واقع نشود .
كليه معلومات به تقسيم اوليه ، از سه قسم خارج نيست : يا خير محض است يا شر محض و يا اينكه از جهتى خير و از جهت ديگر شر مى باشد كه اين قسم سوم يا آن است كه خير او غالب است و يا شر آن و يا خير وشر در او مساوى است . وجوه محتمله در اين مورد از اين پنج قسم خارج نيست :
الف - اما خير مطلق حتما محقق خواهد بود و آن وجود بارى تعالى و عقول فعاله و آنچه كه به عقول فعاله نزديكتر ، مى باشد زيرا اينها منشأ خيرات و منبع بركات مى باشند .
ب وج - اما شر غالب و مساوى ، يافت نشده زيرا احتمال شر كثير براى حصول خير قليل ، خود شر كثير است .
د وه‌ - اما شر مطلق پس ممتنع الوجود است ، حكمت الهى ايجاد او را اقتضاء نمى كند و لكن خير غالب ، سنت و حكمت حق وجود او را ، ايجاب مى كند و شايسته مقام جواد مطلق نيست كه اهمال در آن روا دارد ، زيرا خير غالب نتيجه علم سابق الهى به نظام كل موجودات بر وجه تام است و تماميت و ايجاد آن ، لازمه عالم وجود است . به علاوه تحمل شر قليل به جهت حصول خير كثير ، خود خير است اين قسم پنجم از وجوه محتمله ، مقابل قسم دوم است .
پس هر گاه شر به واجب نسبت داده شود آن را بايد به نحو عموم به او نسبت داد مثل اين آيه شريفه كه مى فرمايد :
الله خالق كل شئ [1] و اين آيه كه مى فرمايد : ( والله خلقكم و ما تعملون ) [2] و لكن هرگاه خير به او نسبت داده شود ، به طريق خصوص است مانند اين آيه مباركه : ( بيده الخير وهو على كل شئ قدير ) [3] و يا اين آيه شريفه كه

[1] - سوره زمر ، آيه 62 .
[2] - سوره صافات ، آيه 96 .
[3] - سوره آل عمران ، آيه 26 .

163