عالم به آن حكمت است و اگر نبود آن حكمت هر آينه اين شرور ، يافت نمى شدند ، زيرا ( خيرات ) مبادى ( شرور ) مى باشند پس هنگام استيفاء خيرات و انتهاى آنهاست كه گاهى ( شرور ) ) ظاهر مى گردند و چه بسا در همان حالت خفى ، باقى مى مانند . اين سخن در شئ واحد مطرح است .
( ولى ) در چند سى كه با هم تصادم دارند شرور به خاطر تنافر و تنافى بوجود مى آيند و لكن اين شرور نسبت به وجود جدا بسيار نادر هستند ، زيرا وجود ، همه اش خير است يا غالب آن خير مى باشد . و اما شرور را نمى توان به مبدأ خيرات نسبت داد ، بلكه بايد آنها را به اشخاص و طبايع و زمان نسبت داد . به زودى توضيح بيشتو ؟ ؟ آن مى آيد .
و هر گاه نقصى در آحاد نوعى پديد آيد ، اين نقصان به واسطه ضعف و قصور در ( قابل ) است و اگر نه در مبدأ فياض ، منع و بخلى نيست ، بلكه فيضش نسبت به تمام موجودات عام است ، پس سزاوار نيست كه عقلهاى ضعيف و عوام الناس توهم نموده و علت نقص در افعال را به فعل حق نسبت بدهند ، زيرا افعال حق ، نتيجه صفات اوست و صفاتش كه عين ذاتش مى باشد ، و ذات حق واجب دائمى است .
پس اگر براى افعال حق ، علتى باشد ، چون منشأ افعال ، صفات است لازم مى آيد كه علت براى صفات او باشد ، و اين مطلب باعث مى شود كه ذات حق ، مركب باشد و حال آنكه ما از پيش گفتيم كه ذات حق ، بسيط است و تركيب در او روا نيست . اكنون معلوم شد آنچه را كه شايسته هر موجودى است به او عطا گرديده و از كمالات لايق به او دريغ نشده است ، زيرا عدل خداى تعالى فضل است و فضل او عدل و نه براى حكمش مانعى و نه براى قضائش ، عائقى و لكن در نسبت دادن خير وشر به خداى تعالى بايد دقت نمود و بيشتر سخن گفت تا مورد بحث

162