< فهرس الموضوعات > نظريه سوم ونقد آن < / فهرس الموضوعات > < فهرس الموضوعات > نظريه چهارم ونقد آن < / فهرس الموضوعات > نظريه سوم و نقد آن اين مسألة به شكلهاى ديگر نيز تفسير شده است ، بعضى به مقياس ( انسان ) تفسير كرده اند . گفته اند واقعيتهائى كه تغيير و تبديل آنها در اختيار انسان نيست ، تقديرشان حتمى است و واقعيتهايى كه تغيير و تبديل آنها در اختيار انسان است ، تقديرشان غير حتمى است ، مثلا براى بشر ( لااقل در حال حاضر ) تغيير دادن اوضاع جوى از قبيل : گرما ، سرما ، برف ، باران و بادها ، و تغيير دادن اوضاع عمومى زمين از قبيل : زلزله ها ، طوفانها و سيلابها غير مقدور است ، بشر چه بخواهد و چه نخواهد ، اينها صورت مى گيرند ، پس آنها امور حتميه هستند و مقدرات الهى در اين امور ، حتمى است ، اما تغيير اوضاع اجتماعى و اصلاح امور به موازين عدالت و رفاه عمومى و سعادت همگانى ، مقدور بشر است ، و خواست بشر ، مى تواند اينها را عوض كند . پس اينها امور غير حتميه هستند و مقدرات الهى در اين امور ، غير حتمى است .
اين تفسير ، صحيح نيست ، زيرا علت ندارد قدرت و امكانات بشر را ملاك حتمى يا غير حتمى بودن مقدرات قرار بدهيم . زبان اخبار وآثار دين نيز با اين تفسير ، قابل تطبيق نيست .
نظريه چهارم و نقد آن بعضى ديگر ، قضاء و قدر حتمى و غير حتمى را به مقياس تحقق و عدم تحقق شرايط تفسير كرده اند . به اين معنا - چنان كه گفتيم - برخى موجودات ، امكانات متعدد و با علل مختلف ، ارتباط و پيوند دارند . به هر اندازه كه با علل گوناگون ، بستگى دارند ، مقدرات داشته و در حقيقت سرنوشت آنها به دست آن علتهاست .
هر علتى براى اين موجود يك سرنوشتى در دست دارد ، و هر سرنوشتى ،

114